जहाँ शिक्षा बेचिन्छ, त्यहाँ संस्कारको समेत मोलमोलाई हुन्छ

– राजेन्द्र प्रसाद पाठक

गुरुकुल शिक्षा पद्दतीबाट विकाश भएको हाम्रो शिक्षा क्षेत्रको विकाश बिशौं शताब्दीबाटै अपारको ब्यापारमा परिणत हुन शुरु भयो । अझ एक्काईशौं शताब्दी सम्म आई पुग्दा त यसले बिकराल रुप लिई सकेको छ । अब त धन नहुनेहरुका लागी शिक्षा दुर्लभ नै भै सकेको छ । सम्पत्तीको स्तरले नै शिक्षाको स्तर निर्धारण गर्ने भै सकेको आजको अवस्थामा एजुकेशन टाईकुनहरु जो शिक्षाका नाममा समाज र जनताको शोषण गर्नेहरु नै निती निर्माणको क्षेत्रमा हालीमुआली गर्न सक्ने भै सके । साँच्चिकै देश बनाउनका लागी श्वस्थ र शिक्षित जनशक्तिको आवश्यकता पर्दछ ।यसका लागी नागरीकहरुमा शिक्षा सुलभ र प्रभावकारी दुवै हुनु जरुरी छ । यि दुवै हुनका लागी सरकारी शिक्षण संस्था पर्याप्त र उपयोगी दुवै हुनु प–यो । प्रथमतः यसो हुनका लागी शिक्षामा पुर्ण रुपमा सरकारको लगानी हुनु पर्यो त्यती मात्र नभएर शिक्षा क्षेत्र राजनितीबाट तटस्थ हुनु पर्दछ । स्कुल , कलेज र युनिभर्सिटी राजनैतिक क्याडर उत्पादन गर्ने थलो हुनबाट बन्द गरेर देशका कर्णधार उत्पादन गर्ने स्थानका रुपमा जबसम्म बिकशित गर्न सक्दैनौं तब सम्म देशले काँचुली फेर्नै सक्दैन । अब बानियाँ शिक्षाको केही बिवेचना गरौं ।

हाम्रो संस्कारले भन्दछ शिक्षा आफैमा ब्यापार होईन । यो त एउटा ज्ञान दान गर्ने प्रकृया मात्र हो । दान गर्ने प्रकृया त भनियो तर गुरुहरुको ब्यवस्थापन चाहीं कसरी गर्ने त भन्दा यसका लागी राज्यले नै यसको ब्यवस्थापन गर्न पर्दछ भन्ने कुराको औचित्य चाहीं यसबाट पुष्टी हुन्छ । किन की राज्यका लागी प्रखर जनशक्ति उत्पादन गर्ने र उचित ब्यवस्थापन गर्ने समेतको जिम्मेवारी दुवै राज्यकै हो त्यसैले त बिकशित देशहरुमा शिक्षा सर्वसुलभ र नागरिकहरुमा समान रुपले लागु गरेको पाईन्छ । अझ त्यती मात्रै होईन स्कुल स्तरको शिक्षा त सरकारले अनिवार्य नै गरेको छ । त्यस पछि मात्रै रुचि अनुसारको शिक्षा हाँसिल गर्ने पुर्ण स्वतन्त्रता नागरीकहरुमा भएको पाईन्छ । त्यसो हुन सकेको छ र त उनिहरु विकाशको चरम सिमा सम्म पुग्न सफल भएकन छन् । हाम्रो देशको त सबैजसो क्षेत्रहरु ब्यापारीक घरानाहरुको हातमा पुगी सकेको छ । अब त खोलाको पानी गाग्रीमा उठाउन र सास फेर्नकै लागी पनि बैकमा पैसा जम्मा गरेर राख्न नसके साधारण नागरीकले चोला बदल्नु पर्ने सम्मको परिस्थिती निर्माण भै सकेको छ । हाम्रो देशमा शिक्षामा भएको चरम् राजनितीका कारणले नै आजको स्थिती निर्माण भएको छ । शिक्षकहरु राजनितीमा टिकी राख्न र आफ्नो दललाई टिकाई राख्नकै लागी शिक्षक भएका छन् र बिद्यार्थीहरु समेत पार्टीको क्याडर बन्नकै लागी सरकारी शिक्षालयमा भर्ना भएका छन् । यिनीहरुको संरक्षण गर्ने काम राजनेताहरुबाट सम्पन्न भएको छ । उता घरानियाँ ब्यापारीहरु शिक्षामा चरम् शोषणको ब्यापार सफल बनाएर नेता र दल बिषेशलाई खरिद गरेर निती निर्माणको स्तर सम्म पहुँच बनाएका छन् । उनिहरु नै सरकारी शिक्षाको खारेजी सम्मै र नसक्दा अत्यन्त कमजोर र निरीह कसरी तुल्याउन सकिन्छ भन्ने बिषयमा अहोरात्र तल्लीन भएर लागेका छन् । यसैको परिणाम स्वरुप आउन लागेको छ यो शिक्षा निती ।

राणा शासन र पञ्चायत ब्यावस्थाले दिन नसकेको सर्वसुलभ नागरीक शिक्षा दिलाउने प्रतिबद्धता जाहेर गरेर आएका लोकतन्त्रवादीहरुबाटै यसो हुन गैरहेको शिक्षाको स्तर को सत्ताामा रहँदा सुधार हुने हो ? त्यो अबका दिनहरुमा दैवलाई मात्र थाहा होला सामान्यलाई त थाहा हुने कुरै भएन । यि महँङ्गा बानियाँ शिक्षा हाँसिल गर्नेहरुले स्वदेशमा बसेर आफ्नो लगानी समेत उठाउन हम्मे हम्मे पर्ने भएकै कारण उनिहरुको करियर समेत विदेशमा मात्रै सम्पन्न हुने र बाँकी रहेका स्वदेश बासी समेत चरम् महत्वाकांक्षामा रुमलिएका कारण हाम्रो संस्कार समेत धरासायी बन्दैछ । अब त जसरी शिक्षामा मोलमोलाई हुन थाली सकेको छ त्यसरी नै संस्कार र धर्ममा समेत हुने गरेको ब्यापारले र नैतिक शिक्षाको क्षयका कारण धन सम्पत्ती मात्रै सबैथोक हो र त्यसका लागी जे गरे पनि हुन्छ भन्ने मानशिक उपजले नै सबेजसो क्षेत्रमा अपराध कर्म बढेको हो । शिक्षा नीतिमा भएको अपराधीकरणले सामान्य जनस्तरले प्राप्त गर्ने शिक्षा अत्यन्तै दयनिय बन्न सक्ने र प्राईभेट शिक्षा हाँसिल गर्न असक्षमहरुले सक्षम र शिक्षित नागरिक बन्ने अभिलाषा नराख्दा नै हुने अवस्था श्रृजना भएको छ । शिक्षक सक्षम र असल भए मात्र शिक्षार्थीहरु समेत सोही अनुरुपका हुन सक्दछन् । त्यसैले सरकारी शिक्षालयहरुमा सक्षम शिक्षक छनौट भएर जान सक्ने ब्यबस्थाको निर्धारण गर्न सक्नु नै आजको आवश्यकता हो न की राजनैतिक दलका क्याडरहरुको जागीरको ग्यारेण्टी सरकारले लिई राख्नु पर्ने अबस्थाको मसिहा बनोस् । अस्तु ।