अधिबक्ता : राजेन्द्र प्रसाद पाठक
नेपालमा जन्मिएका यि चार अलौकिक शासकहरुलाई , श्री ५ पृथ्वीनारायण शाह बाहेक अरुलाई एउटै कालखण्डको मान्न सकिन्छ । जसरी बर्षा याममा भेल आउँछ उसैगरी यि यस्ता ब्यक्तित्वहरुको उदय भयो । समयले उनीहरुको अलग अलग पहिचान , सान्दर्भिकता र औचित्य दर्शाएको छ । श्री ५ पृथ्वीनारायण शाहाको जन्म वि.सं. १७७९ पौष २७ गते तात्कालिन गोर्खा राज्यको राजकुमारका रुपमा नभएको भए नेपाल एकिकरणको अभियान सम्भवतः अगाडी बढ्ने पनि थिएन होला । भलै यो अभियानलाई सम्पन्न गर्नमा अरु थप बिर बिरंङ्गगनाहरुले समेत अद्वितिय योगदान दिएकै हुन् । तर शुरुवात र सम्पन्न गर्ने सम्मको योजना र ढाँचा सहित संरक्षण गर्ने सम्मको भविष्यद्रष्टा समेत उनै स्वर्गिय महाराज पृथ्वीनारायण शाहा नै थिए ।
वि.सं. १७९९ देखी वि.सं. १८३१ सम्मको आफ्नो शासन अबधीमा पुर्वतिरको बिजय अभियानलाई अग्ररुप प्रदान गरिएता पनि पश्चिमको अभियान भने थाती नै थियो । सो अभियानलाई गती दिनका लागी वि.सं. १८३१ को हिउँदमा नुवाकोट पुगेका बेला तादी र त्रिशुली नदी दाभान देवीघाटमा उनको देहावसन भएको थियो । देहावसन हुनु अगावै आफ्ना भाई भारदार समेटेर एकिकरण अभियानमा उठाउनु परेको कष्ट , सो अभियान सफल पार्न लिईएको निती र कष्टपुर्वक जोडिएको राज्यलाई जोगाउनका खातिर आफ्ना सन्तति , शासकहरुले लिनुपर्ने नितीको बारेमा उल्लेखित् परराष्ट्रनिती , गृहनिती ,बन्दब्यापारको नितीमा आयात घटाउने निर्यात बढाउने कुरा , खेतीयोग्य जमिनको रक्षा गर्ने कुरा , लडाकु सैनिक , शस्त्रसंग्रह गरी देशको रक्षा र उन्नतीका बिषयमा उनले दिएको दिब्य उपदेश आजसम्म मात्र होईन नेपाल भन्ने देश रहेसम्म र हज्जारौं साल सम्मका लागी समेत उत्तिकै सान्दर्भिक रहनेछन् ।
यसैगरी स्व. श्री ५ महेन्द्रको नितीले समेत देशको अस्मितालाई कायम राख्न केही अतुलनिय कार्य गरेको बिषयमा दुईमत नहोला । महेन्द्रको सन्तुलित छिमेकी र परराष्ट्रनितीका साथै विकाश क्षेत्र बिभाजन र आन्तरिक सुरक्षाका लागी राष्ट्रभाषा , राष्ट्रिय पोशाक , आर्थिक र सामाजिक सन्तुलनका लागी स्थापना भएका सार्वजनिक संस्थानहरु बिकाश निर्माणका लागी चालिएका कदमहरु , तराईमा बन जंङ्गल र बसोबासका उचित ब्याबस्थापनका आधारहरुलाई लिएर तुलना गर्ने हो भने उनका राजनैतिक बिषयलाई लिएर राखिएका बिमतीहरुका बाबजुद उनले सम्पन्न गरेका माथी उल्लेखित् कार्यहरुले महेन्द्रलाई आजसम्म जिवीत तुल्याएको हो ।
यसैगरी महामानव विश्वेश्वर प्रसाद कोईराला उनी राजा त्रिभुवन र महेन्द्रका समेत समकालिन थिए । राणा शासनको समाप्तीका लागी उनले पु–याएको अतुलनिय योगदान जसका कारण आधुनिक नेपालको सम्भव भएको छ । सायद विपी बाबुको इच्छाशक्तिले काम नगरेको भए आजका दिन सम्म पनि नेपालले आफुलाई बिश्व मानचित्रमा सामेल गर्न पाउने थिएन होला । उनै समाजवादी चिन्तक , राजनेता वा शासक जे भनिएता पनि आधुनिक प्रजातान्त्रीक नेपालको प्रणेताका रुपमा समग्र नेपालीहरुले चिरकाल पर्यन्त विपीलाई सम्झिई रहनेछन् । आज उनैको बिचार मर्माहत भएको छ । उनका बिचारमा राजनिती गर्नेहरुको अर्कमण्यताका कारण विपीको बिचार मरणासन्न भएकोमा दुईमत नहोला । पञ्चायतकालमा सांसद भएर बिपक्षीको बेन्च देखाईदिनका लागी पञ्चायती एकतन्त्रवादी शासकहरुलाई हुँकार गर्न सक्ने एक निष्ठावान समाजवादी राजनेताका रुपमा स्व. रुपचन्द्र विष्टलाई लिन सकिन्छ ।
आफुलाई नितान्त जनताको सेवक ठान्ने र जनता जाग्नु पर्दछ अनिमात्रै बिकाश सम्भव छ भन्ने जनमुखी प्रतिभा जसले मकवानपुर जिल्लालाई आफ्नो कार्यक्षेत्र बनाएर आफ्ना उच्च दार्शनिक बिचारहरुलाई ब्याबहारमा उतार्न हरसंभव कोसीस गरेका थिए । भलै उनका बिचारलाई त्यती बेलाका जनताले बुझ्न नसक्ने अवस्था भएका कारण आफु स्वयं फिल्डमा उत्रिएर घर घर बस्ती बस्ती जनता ब्युँझाउने होनहार राजनेताका रुपमा उनलाई लिन सकिन्छ । उनको निश्पक्ष सकृयताको अभ्यास भन्ने नारा नै उनलाई बुझ्ने ब्याख्या गर्ने अद्भुत जनमुखी दर्शनका रुपमा लिन सके देश र जनताको सुधार त्यती टाढा छैन ।
दर्शन वा बिचारको महत्व त्यती बेला कायम हुन्छ जतिवेला स्वयं नेता, राजनेता समेत सोही सामाजीक र आर्थिक आधार शिलामा उभिएर समाजमा अभ्यस्त हुने कोशिस गर्दछन् । तर बिडम्बना आज देशले प्रजनतन्त्र त पायो तर नाम मात्रमा सिमीत भएको लुटतान्त्रीक अभ्यासले जनता र देश थिल्थीलो भएको छ । माथी उल्लेखित् नक्षेत्रहरुलाई सम्झन दिन पर्खनु पर्ने भएको छ । बाँकी बर्षका अरुदिनहरुमा जनताले शास्ती शिवाय अरु संम्भावना अत्यन्त सिमीत भएर गएको छ । नेता नेता नभएर ब्यापारी भएका छन् ।
पैसामा लेनदेन गर्न सक्नेको सबैतिर बोलवाला छ । अब त हुँदा हुँदै समाजसेवा र राजनिती गर्न समेत पैसा हुनेले मात्र गर्न नसक्ने अवस्थामा देश गुज्रिरहेको छ । स्वतन्त्र न्यायलयले समेत आफ्नो शाख कायम गर्न हम्मे हम्मे पर्ने अवस्था श्रृजना भएको छ । ब्यावस्थापिका संसद आफैमा कानुन बनाउने निकाय हो । त्यहाँ समेत किन बेचमा आएकाहरुको बोलवाला छ । कानुन बनाउने ठाउँमा समेत बिचौलिया हाबी भएकाछन् । उच्च नैतिक अभ्यास गर्नेहरु पछि परेकाछन् । अब त ज्ञात अज्ञात शहिद , माथी उल्लेखित् ब्यक्तित्वहरुको नाम र त्यहाँ उल्लेख गर्न छुटफुट रहेका महान आत्माहरुको सम्झना गर्दै देश चलाउने जिम्मा श्री पशुपतिनाथलाई सुम्पनु शिवाय अरु बाँकी केही रहेन । अस्तु !