कुनै बेला दशैँमा टिका थापेर ठुलाबडाहरुले आशिर्वाद दिने गर्दथे डाक्टर भएस, इन्जिनियर भएस अथवा डवल एम.ए पास गरेस् आदि इत्यादी । यी सबै आशिषको मक्सद भनेको अब्ध प्रतिष्ठित ओहदा र पेशामा आफ्ना आफन्त र सन्तान दरसन्तानहरु पुगुन भन्ने अग्रजको मनोभावना नै हो । आजभोली आशिष दिने प्रचलनमा नितान्त फरक आएको छ । किनभने सन्तान दरसन्तान वा आफन्तहरु डाक्टर, इन्जिनियर वा डवल एम.ए लगाएत उच्च अध्ययनमा पुगे भने देशले यिनीहरुको योग्यतालाई थेग्न नसकेर जसरी तसरी ऋण गरेरै भए पनि विदेश पलायन हुनु पर्ने परिस्थिति सृजना भएको छ । स्वदेशमा उद्यम र अवशर नपाए पछि जुन कुनै बाटो अपनाएर भए पनि योग्यहरु विदेशिन्छन् र पलायन समेत हुन्छन् यता स्वदेशमा बृद्ध अथवा अग्रजहरुको वेहालत हुने गर्दछ ।
आर्थिक रुपमा सम्पन्नता पाएता पनि सामाजिक र पारिवारीक विखण्डनले विकराल रुप लिएको छ स्वदेशमा । हाम्रो देशमा आर्थिक, भौतिक र सामाजिक गतिशीलतालाई अगाडि बढाउन सक्ने युवालाई योग्यता अनुरुपको स्थान अभाव भएका कारण देश समृद्धी तर्फ उन्मुख गर्ने तत्व भन्दा राजनीतिका नाममा विकृत अफबाट फैलाएर देश र समाजमा जरा गाड्ने र त्यस पछि सोही समाज वा देशलाई दोहन गरेर आत्मरतीमा रमाउने तत्वहरु जसलाई देश र जनता प्रति रत्तीभर मोह छैन । त्यस्ताहरुको हावी हुँदै गर्दा अव हाम्रा अग्रजहरुले समेत आशिर्वादको प्रवृति फेरेका हुन् की ? त्यसै कारण अव त राष्ट्रपति भएस्, प्रधानमन्त्री भएस्, मन्त्री भएस् अथवा राजनीति गरेस् भन्ने जस्ता शैलिलाई नै परम्परागत वा परिवर्तनकारी शैलिको रुपमा अपनाउन थालेका वा थाल्नेछन् भन्दा फरक नपर्ला । यहाँ त नाता साइनो त के गोरु बेचेको साइनो पर्ने समेतले उच्च ओहदा प्राप्त गर्ने र त्यति मात्र नभएर चिनेको, किनेको समेतले देशको हालीमुहालीमा पुग्न थाले पछि अव के का लागि पढ्नु प¥यो, अध्ययन गर्नु प¥यो र ! त्यसैले होला अहिले विज्ञ बन्नलाई जान्नु पर्दैन आफु भन्दा अघिल्लाको खुट्टा तान्न मात्र सके पुग्दछ । योगदान चाहिँदैन रुपैयाँ दान गर्दा पार्टी शिर्षस्थ नेतृत्वको श्रीमती वा किचनमा काम गर्ने सामलाई प्रदान गर्दा पद पाई हालिन्छ ।
सार्वभौम सत्ताका भाषण गर्नेहरु आन्तरीक अपदस्त भएकाहरुको जमात मात्रै हो । यहाँ त लुकेर जे पनि गर्न छुट छ तर देखिएर उचित कार्य समेत गर्नु हुँदैन भन्नेहरुको भिडले नियन्त्रित देश र समाज बनी सकेको छ । अनुचित कार्य पर्दा पछाडि समेत गर्नु गराउनु हुँदैन भन्ने नैतिक अभ्यास यस समाजमा कहिल्यै नब्यूँझने गरी मूर्दित भइ सकेको छ । आगो लगाएर पानी खोज्न जानेहरुबाट दमकलको आषा गर्न सकिएला त ? घर नै जलाई सके पछि खरानी पैचो गर्न पल्ला गाउँ जानु पर्दैन होला सायद । घरको खाँचो रात परे पछि खट्कीएला तर खरानीको अभाव अव परोइन । “सजिलो होइन्ज्याल मेरा बुनाले असजिलोमा छिमेकीको कुत्ताले” भन्ने र दोषारोपण गर्ने एउटा पुर्ववत् सुत्र अहिले सम्म नै राजनीतिज्ञ भन्नेहरुका लागि काबिल छ । तर अव त्यस्ता सुत्रहरु पुराना र सुनियोजित लाग्ने ठहर जनमासमा जागिसकेको छ । सम्भवतः अव धेरैले त्यस्ता अफवाहहरु पत्याउन छाडि सकेका छन् । अवका दिनमा हाम्रो जस्तो देशमा अधिकांश जनता नेता, मन्त्री, प्रधानमन्त्री लगाएत राष्ट्रपती बन्न तिरै लालायित हुने छन् । किनकी व्यापारीले व्यापारमा भन्दा राजनीति भित्रै लाभ देख्न थाली सकेको छ । उद्योेगपतिको उद्योग राजनीति प्रशिक्षीत ट्रेड युनियन जसलाई विभिन्न पार्टी बिशेषले आ–आफ्नो रंग रमिता प्रदान गरेका छन् । उनीहरुको व्यक्तिगत स्वार्थ हावी भएर उद्योगहरु मजदुरको हित भन्दा मजदुर नेता जसलाई ट्रेड युनियन चलाउने अधिकार प्राप्त छ उनीहरु प्रति नै परिलक्षित भई रहेका छन् । त्यसो हुन नसक्नेहरु ट्रेड युनियनका ज्याजतीका कारण उद्योग बन्द गर्न बाध्य भइरहेका छन् । कानुनले समेत ट्रेड युनियनलाई उद्योगी र लगानी कर्ताको भन्दा बढी हैसियत प्रदान गर्नुले अन्यत्रको लगानी समेत फर्कने र अबका दिनमा आउने सम्भावना कम भएर जाने परिस्थिति निर्माण भइरहेको छ । यसो भनी रहँदा लेखक स्वयं पनि ट्रेड युनियनको खिलाफमा हो की भन्ने भान पर्न सक्ला त्यसो भने पटक्कै पनि होइन । किन भने मजदुर हकहित संरक्षणका खातिर आधिकारीक ट्रेड युनियन एउटा सम्म हुनु र त्यसले नैतिक धरातलमा रहेर कर्म गर्नु स्वभाविक होला तर सम्पुर्ण दल विशेषको आ–आफ्नै छुट्टा छुट्टै ट्रेड युनियन हुनु कत्तिको जायज होला ? हाम्रा सबै संस्थान र कल कारखानामा हेर्ने हो भने फरक फरक युनियनका झण्डा, कार्यालय र बोर्डहरु देख्न सकिन्छ । उनीहरुको आधिकारीकता सरकारले पुष्टी गर्नु पर्नेमा त्यसो नभएर पार्टीहरुले गर्ने गर्दछन् र उनीहरु पार्टीका मेरुदण्डका रुपमा खडा भएका छन् ।
नेपालका अधिकांश संस्थानहरु यस्तै ट्रेड युनियनका गैर औद्योगीक क्रियाकलापका कारण बन्द भइसकेका छन् । कारखाना भन्दा मजदुर नेता बढी धनी भइसकेको छ । काम नगर्ने देश विदेश सयर गर्ने र सम्पुर्ण आर्थिक गतिविधिमा युनियनका नेता हावी भएर व्यक्तिगत स्वार्थका लागि जुटी रहेका छन् । नेपालमा जवसम्म ट्रेड युनियन सके सम्म खारेज नै गर्ने त्यति भएन भने पनि आधिकारीक एउटा मात्र संस्था राखेर अन्यको अस्थित्व नरहेको सावित गर्न सक्रिय मात्र उद्योग कारखाना, कार्यालय सुचारु हुन सक्लान् । कर्मचारीको नियुक्ती, सरुवा, बढुवा अथवा निवृती सबै नै कार्यदक्षताका आधारमा सुनिश्चित हुनु पर्दछ । नियुक्ती र अवकाश कार्य दक्षताका आधारमा लगानी कर्ता वा संस्थाको प्रमुखको कार्य दक्षता मुल्यांकनका आधारमा रहेर गर्न पाउनु पर्दछ । विचारमा होइन व्यवहारका आधारमा पजनी गर्न पाउनु मालिकको पनि नैसर्गिक अधिकार हो । विगतको निरंकुश तन्त्रमा जस्तो विचारका आधारमा पजनी गरीयो भने अन्याय हुन सक्ला तर कार्य दक्षतालाई मुख्य आधार बनाएर यसो नगरिए अवका दिनमा औद्योगीकिकरणका कल्पना समेत गर्न सकिन्न । अस्थिर राजनीतिक व्यवस्था र प्रशासनिक तरलताले मुलुक अत्यन्त कमजोर भै सकेको छ । मन्त्री र प्रधानमन्त्री लगाएत राष्ट्रपति सम्म हुनेहरुको पनि विगत देखि वर्तमान सम्मको हैसियतलाई मुल्यांकन गरेर अवैध आयआर्जन र सम्पत्ती माथि सुद्धिकरण गर्न सकिएन भने अथाह राष्ट्रको सम्पत्ती सबै विदेशको हुनेछ ।
नेतृत्वको आगामी पुस्ता समेत विदेशी परिचय पत्रमा रमाउन थाल्नुले पनि यस तर्फ संकेत गरी रहेको छ । हाम्रो देशमा बावु, बाजे, आमा, हजुरआमाको हैसियतले आगामी पुस्ताको समेत हैसियत निर्माण गर्दछ । ठुलाका सन्तानले सानो बन्नु पर्दैन यहाँ तर अमेरीकी पूर्व राष्ट्रपति विल क्लिन्टन प्राध्यापन गर्दछन् । यहाँ त नेताको छोरा नेता भन्दा ठुला त्यो पनि नभए सचिवालय चलाउने मुखिया बन्ने परम्परा कुनै सामन्तीको भण्डार हेर्ने भण्डारे प्रथा भन्दा के कम छ यिनीहरुले सावित गरेर देखाउन सक्छन् । नेताका श्रीमती र सन्तान भए पछि राजनीति गर्नु पर्दैन जान्नु पनि पर्दैन, जनताले मान्नु पनि पर्दैन महारानी र राजकुमार, राजकुमारीको हैसियत उनीहरुलाई प्राप्त भै हाल्दछ । के यो कुनै राजतन्त्रको भन्दा कम हो र ? राजतन्त्रमा राजा बनाउनका लागि भावी राजालाई विभिन्न विधामा राखेर लैजाने समेत चलन थियो । तर नेताको परिवारमा त्यो हुनु पर्दैन घिसारेरै भए पनि नेतृत्वमा स्थापित गरिहाल्छन् । अब भन्नुहोस् राजतन्त्र फाल्नुको औचित्य के सावित गरेर देखाउन सक्लान यि निकृष्ट नेताहरुले । त्यसैले एक दिन यो देश राष्ट्रपती, प्रधानमन्त्री र मन्त्रीहरुको मात्र देश बन्नेमा शंका गरी रहनु नपर्ला ! अस्तु !
राजेन्द्र प्रसाद पाठक लेखक ः आर्यावर्त (भारतवर्ष) यूवा समाजका अध्यक्ष हुन्