काठमाडौँ, असार ६ । नेपालमा पछिल्लो समय आन्तरिक तथा बाह्य पर्यटकहरुको रुचि बढ्दै गइरहेको छ । व्यावसायिक र्याफ्टिङको नेपालमा सम्भावना भए पनि यसको प्रवद्र्धनमा भने यथेष्ट ध्यान नपुगेको व्यवसायीहरु बताउँछन् । नेपाल एसोसिएसन अफ र्याफ्टिङ एजेन्सिज (नारा) का पूर्व अध्यक्ष नानीकाजी थापाले र्याफ्टिङ व्यवसायलाई व्यवस्थित गर्ने सरकारी नीतिको अभावका कारण र व्यवसायभित्रको विकृतिले र्याफ्टिङको सान्दर्भिकता र साख गिर्दै गएको बताउँछन् ।
र्याफ्टिङ व्यवसायी थापा प्रचुर सम्भावनालाई उपयोग गरी आवश्यक प्रसार र प्रवद्र्धन हुन नसक्दा र्याफ्टिङले व्यावसायिक रुपमा फड्को मार्न नसकेको बताउँछन् । नेपालको र्याफ्टिङ व्यवसायमा प्रचारप्रसारको कमी भएका कारणले जलयात्राप्रति विदेशी आकर्षण सोचेअनुरुपको हुन सकिरहेको छैन । नेपालमा पछिल्लो समयमा भने र्याफ्टिङमा आन्तरिक पर्यटकहरुको आकर्षण बढ्न थालेको छ । नेसनल जियोग्राफीका अनुसार विश्वका उत्कृष्ट १० जलयात्रामा नेपाल १०औँ स्थानमा पर्छ । स्रोत र साधनका हिसाबले नेपाल दक्षिण एसियाकै उत्कृष्ट गन्तव्य हो । नेपालको र्याफ्टिङलाई एसियाको मुहानका रुपमा पनि लिने गरिन्छ ।
नेपालमा छ हजार नदीनालाहरु रहेका छन् भने त्यसमध्ये १६ वटा नदीमात्र सरकारले जलयात्राका लागि खुल्ला गरेको छ जसमध्ये त्रिशूली, भोटेकोसी, सुनकोसी र कालीगण्डकी चल्तीका व्यावसायिक गन्तव्यहरु हुन् । ठूला नदी, भू–बनोट, प्राकृतिक सुन्दरताको दृश्यावलोकन तथा सहरदेखि टाढा शान्त ठाउँमा र्याफ्टिङ गर्न सकिने हुँदा नेपाल उत्कृष्ट मानिन्छ । यी नदीहरुको मज्जा लिन एकदेखि १२ दिनसम्मका प्याकेजहरु उपलब्ध गरिएका छन् । नेपालमा प्राकृतिक नदीहरुको रमणीय बहाव र आकर्षक छालसहितको लामो गन्तव्यले जल पर्यटनको आकर्षण बढाएको हो । तर कुन–कुन नदी के–के कामका लगि उपयुक्त छन् भन्ने प्राथमिकता निर्धारण नहुँदा र्याफ्टिङ व्यवसाय अलमलिएको व्यवसायी थापाको भनाइ छ । नाराका अध्यक्ष चन्द्र दाहालले निकै सम्भावना बोकेको जलयात्रा पर्यटन नेपालको पर्यटन बजारको एक सशक्त आधार मानिए पनि यसको व्यावसायिक प्रवद्र्धन गर्ने काम हुन नसकेको बताए ।
भूकम्पपछि उठ्नै नसकेको क्षेत्र भनेको र्याफ्टिङ क्षेत्र भएको बताउँदै अध्यक्ष दाहालले यो क्षेत्र कहिल्यै सरकारी प्राथमिकतामा नपरेको बताए । उनका अनुसार नदी अतिक्रमणले पनि झन् संकट निम्त्याइ दिएको छ र यसबारे उचित नीतिको आवश्यक रहेको छ । जलयात्रा गरी रमाउन राजधानी नजिकैका त्रिशूली, भोटेकोसी, सुनकोसी जस्ता नदीमा बर्षेनी उल्लेख्य संख्यामा पर्यटकहरु आउने गर्छन् । त्रिशूली काठमाडौँ उपत्यका, पोखरा, चितवन लगायतका पर्यटकीय क्षेत्रबाट पनि नजिक दूरी रहेकाले जलयात्राका लागि निकै लोकप्रिय मानिन्छ । यहाँका टुइन्ज रक, लेडिज डिलाइट, लेन्स साइट, अपसेट र सरप्राइजजस्ता मुख्य र्याफ्टिङले गर्दा त्रिशूलीको आकर्षण पनि बढेको हो । जलयात्रा पथप्रदर्शक अरुण थपलियाका अनुसार त्रिशूलीको जलयात्राबाट पर्यटकले मज्जा लिने भनेकै त्यहाँको छाल हो ।
नेपालमा र्याफ्टिङका लागि त्रिशूलीपछि सेती, भोटेकोसी, कालीगण्डकी, मस्र्याङ्दी, अरुण, तमोर र कर्णाली नदी महत्वपूर्ण गन्तव्य मानिन्छ । त्यसमध्ये कर्णाली सबैभन्दा लामो (१० दिनको यात्रा) मानिन्छ भने त्रिशूली सबै किसिमले सहज मानिन्छ । र्याफ्टिङका लागि अर्को महत्वपूर्ण क्षेत्र भोटेकोसी नदीलाई मानिन्छ । गैरकानुनी रुपमा जलयात्रा सञ्चालन हुनु, पर्यटक आफैँ आएर जलयात्रा गर्नु, जलयात्राका लागि खुल्ला गरिएका नदीहरुमा विद्युतगृह निर्माणका लागि बाँध निर्माण गरिनुु लगायतका कारण जलयात्राको क्षेत्र चुनौतीपूर्ण बन्दै गएको व्यवसायीहरुको बुझाइ रहेको छ । नाराको विवरण अनुसार नेपालमा जलयात्राका लागि ७२ वटा कम्पनी दर्ता भएका छन् । वार्षिक रुपमा करिब ४० हजार पर्यटकले जलयात्रा गरी मनोरञ्जन लिने गरेका छन् । जलयात्राका लागि विश्वका उत्कृष्ट १० मध्ये नेपालका तीन नदी सुनकोसी, भोटेकोसी र कर्णाली (आकर्षक छाल र लामो भएकाले) उत्कृष्ट मानिएका छन् ।