श्री ३ जुद्धको जुवा र लोकतान्त्रिक सरकार

–  राजेन्द्र प्रसाद पाठक ।

मेरो हजुरबुबामा राजनैतिक चेतना तत्कालिन महाराज जुद्ध शम्शेर राणा श्री ३ सहित प्रधानमन्त्री हुँदैमा भरीदिएका रहेछन् । गाउँमा द्वारे, मुखिया, जिम्मुवाल आदी अवैतनिक सरकारी पदहरु त्यतिबेलाका सरकारहरुले श्रृजना गरेका थिए । त्यस्ता पद प्रतिष्ठा हत्याउनका लागी गााउँघरमा तँछाड मछाड नै हुने गर्दथ्यो । त्यस्ता पद हत्याउनका लागी राणाका दरबारमा कोसेली भेटी लिएर जानु पर्ने हुनाले महाराजलाई जसले रिझाउन सक्यो उसैले त्यस्ता पद प्रतिष्ठा हत्याउने र स्थानिय स्तरमा राजकाज गर्ने परम्परा थियो । पश्चिम १ नम्बर धादिङ्ग उतिबेला नुवाकोट अड्डा भएकोले सम्पूर्ण प्रशासनिक कामकाज नुवाकोटबाट हुनेहुँदा पश्चिम १ नम्बरमा पर्ने सबै जिल्लाहरुको सदरमुकाम नुवाकोट नै थियो । अड्डा र प्रशासन जता जता तोकिएता पनि राणजीको हुकुमबाट तोकिएको स्थान नै सर्वेसर्वा हुने गर्दथ्यो । केन्द्रको जे निर्णय भयो सोही स्वीकार गर्नु नै कानुन सम्मत मानिन्थ्यो ।

पाखाबारीको तिरो महसुल उठाउने मुखिया हुन्थे । खेतको उठाउने जिम्मुवाल हुन्थे । यि दुवैलाई कन्ट्रोल गर्ने प्रमुख प्रशासक द्वारे हुन्थे । द्वारे पद हत्याउन खाजा सामल भरिया बाटा खर्च महाराजको हजुरमा कोशेली जिउँदो कालिजको भाले, मालभोग केराको घरी, दुधको खुवा, ध्यू, चरणमा चढाउने मोहर सहितको घोडसवार लिएर सिंह दरवार हालको समेत मुख्य प्रशासनिक केन्द्रमा लावा लस्करको प्रस्थान मेरो हजुरबुबा पूर्ण चन्द्र पाठक र माहिला हजुरबुबा भवानी शंकर पाठकले गरेका थिए । हुनत उनिहरुका पिता रत्नमणी पाठक उपाध्याय ( शक्ती बल्लभ पाठक ) पनि ईष्ट ईण्डिया कम्पनिका प्रमुख लर्ड वालेस्कीका ज्योतिषी सल्लाहाकार भै सेवा गरेका कारण छोराहरुमा नेपालकै भए पनि महाराजको सेवा गर्ने , सामाजिक वैभब सम्हाल्ने झोक चलेको हुनु पर्दछ । महाराजको हजुरमा कोशेलीपात र मोहर चढाएर दर्शन भेट गरीसके पछि के माग्न आयौ भनी हुकुम भयो । हाम्रो ठाउँमा द्वारे पद बक्स भए जाती हुन्थ्यो महाराज सोही बिन्ती बिसाउन हामी दुईभाई हाजिर भएका छौं जो हुकुम । दुईभाई छौ कसले लिने त ? महाराजबाट सोधनी भयो । दुईभाई मुखामुख गर्नथाले यो दृष्य धेरैबेर टिकीरहन सकेन । दुईभाई मध्य कसले लिने र कसलाई दिने मेरा रैति समान छन् । पद एक मात्र छ । भनि महाराजबाट हुकुम हुँदा महाराजको जो निगाहा भनी एउटै स्वर सुन्नमा आएछ । महाराज शंकटमा परे । बि.सं १८०१ को श्री ५ सुरेन्द्रको मोहर ल्याउन हुकुम भयो । भवानी परे भाई लिनु महाराज परे दाई लिनु भनी हुकुम हुँदै मोहर आकाशतिर फ्याँकियो । भवानी दाहीना भए । महाराजको हुकुम बमोजिम भाई द्वारे भए तर पूर्णचन्द्रले महाराजमा बिन्ती चढाई दाजुलाई नै द्वारे दिन राजी भए ।

श्री ३ महाराज जङ्गबहादुरको पनि यही रोल हुँदा रोलवाला भाई भए । त्यसैले पूर्ण चन्द्रले न्याए हेर्नु भनी हुकुम बक्स हुँदा मेरा बाजेले कार्ट चलाउने आदेश पाए । सानै न्यायिक ईकाई चलाएता पनि के कस्ता निर्णयहरु न्याए सम्मत हुन्छन भन्ने हेक्का राख्न सक्ने भएकै कारण कालान्तरमा देश भित्र राजनैतिक उतार चढाव हुने संकेत देखी सके पछि । अब राजा महाराजाबाट देश चलाउने होईन जनस्तरबाटै शासन चल्नु पर्दछ भन्ने चेतनाकै कारण जननायक स्ब.बि.पी.बाबुलाई सहयोग समर्थन गर्न तल्लीन भएकै कारण तात्कालिन राजनैतिक हस्तीहरुको सेल्टर बन्न सकेको रहेछ मेरो बाजेको घर । मेरा बुबा समेत बाजेकै प्रेरणाले बि.पी.का सहयोगी बने । मोहर आकाशतिर फ्याँकेर भाग्य आजमाउने महाराजको ब्याबस्था भन्दा जनताले चुन्ने शाशकको ब्याबस्था ठिक लागेर नै यसो भएको रहेछ । महाराजको चिट्ठाबाट पाएको पद भन्दा कर्मबिरले कर्म गरेवापत पाउने फलनै पबित्र हुन्छ । भन्ने चेत त्यतीबेलाका बाजेहरुमा नभईदिएको भए २००७ सालमा प्रजातन्त्र आउने थिएन ।

२०७२ सालको महाभुकम्प १९९० सालको भन्दा कम नभएकै कारण परिणामले देशको आधाजसो जनसंख्या प्रभावित भयो । राज्यले राहत दिनुको साटो बिभिन्न खाले प्रशासनिक झमेला , यति मात्र नभएर पिडीतलाई कमाई खाने ट्याक्सी दिने नाममा खेलाएको चिट्ठा । बढाएको दलालको बिगबिगी । पिडीतले ट्याक्सी पाउने त कहाँ हो कहाँ माफियाको अपहरणमा परेर ज्यानै गुमाउनु पर्ने अबस्था श्रृजना भएको छ । ढिला दिनु चाहे राहत होस चाहे न्याए त्यसले कुनै अर्थ राख्दैन । चिट्ठाले राहत मिल्ने त भाग्यमानी ठहर भए होला तर बाँकी अभागीहरु जनता होईनन् ? राहतका नाममा गाडी ब्यापारीहरुलाई पोष्ने काम सरकारले नै गरेको छ । श्री ३ ले गरेको चिट्ठाले पर्नेलाई समेत दिर्घकालिन खुशी दिन सकेन अन्यलाई त झन बिद्रोही नै बनाएर छाड्यो । माथी उल्लेखित प्रसंङ्गले चाहे भुकम्प पिडीतलाई ट्याक्सी नम्बर सहुलियत दिनका लागी खेलाईएको चिट्ठा हास् या अन्य राहत प्रणाली जे सुकै भएता पनि केहीलाई भाग्यशाली र बाँकीलाई अभागी तुल्याउने खेलले नै जनस्तरमा बिद्रोहको भाब प्रकट गर्ने प्रणली नबनोस् । अस्तु !