काठमाडौँ, फागुन १३ । वि. स.२०७२ साल बैशाखमा गएको विनासकारी भुकम्पका कारण क्षत विक्षत भएको रानीपोखरीस्थित ऐतिहासिक दरबार हाइस्कूल को पुनः निमार्ण कार्य भई रहेको छ । सो हाइस्कूल निर्धारित समयमै काम सक्ने गरी पुनःनिर्माण ५० प्रतिशत काम सकिएको छ ।
चीन सरकारको पूर्ण सहयोगमा निर्माण भई रहेको सो भवनको ठेक्का चिनियाँ कम्पनी संघाई कन्सट्रक्सनले लिएको छ । रु ८५ करोडको लागतमा नौ रोपनी जमीनमा निर्माण गर्न लागिएको उक्त विद्यालयको भवन चार तले र ४० कक्षाकोठो हुने भएको छ । यस भवनको नमूना ‘चाइना एभिएसन प्लानिङ एण्ड डिजाइनिङ इन्स्टिच्युट’ले गरेको हो । निर्माण शुरु भएको १९ महीनामै नेपाल सरकारलाई भवन हस्तान्तरण गर्ने गरी काम अघि बढिरहेको निर्माण व्यवस्थापक राजेन्द्र केसीले जानकारी गराएका छन् । सो हाइस्कूल को पुनःनिर्माणको शिलान्यास गत साउन १८ गते भएको थियो ।
विसं १९१० मा राणाका छोराछोरी पढाउन तत्कालीन प्रधानमन्त्री जङ्गबहादुर राणाको पालामा उक्त विद्यालय स्थापना गरिएको थियो । विसं १९६४ मा संस्कृत पढ्नका लागि मात्र सर्वसाधारणका छोराछोरीलाई पनि खुला गरिएको उक्त विद्यालयमा २०४८ सालदेखि अन्य विषय पनि पढ्न पाउने कार्यको थालनि भएको थियो । विसं २०३० मा राष्ट्रिय शिक्षा पद्धति ऐन लागू भएपछि सो विद्यालय जिल्ला शिक्षा कार्यालयमार्फत सञ्चालन हुँदै आएको छ । अहिले विद्यालय निर्माण गर्दा बाहिरी आवरण यसअघिको जस्तै देखिए पनि भित्र आधुनिक सामग्री प्रयोग गरिने जानकारी गराइएको छ ।
केही चीनका र केही नेपालका सामग्री निर्माणमा प्रयोग गरिएको देख्न सकिन्छ । शुरुमा निर्माण गर्दा माटो, इँटा र सुर्खी, माटो र चुना प्रयोग भएकामा मर्मतमा भने सिमेन्ट प्रयोग गरिएको थियो । पुरानो विद्यालय भए पनि पछिल्लो समय शुरुका दिनमा जस्तो महत्व अहिले नभएको विद्यालयले स्वीकारेको छ । पहिले सम्पन्न परिवारका छोराछोरी अध्ययन गर्दै आए पनि पछिल्लो समय श्रमिकका छोराछोरी मात्र विद्यालयमा अध्ययन गर्न आउने गरेको संस्कृत माविका प्राध्यापक बद्री दाहालले सुनाए । उक्त भवनमा संस्कृत मावि पनि सञ्चालित थियो ।
हाल ती दुवै विद्यालयमा गरी ३०० विद्यार्थी अध्ययनरत र ३५ शिक्षक कार्यरत छन् । ती विद्यार्थीलाई अहिले वाल्मीकि विद्यापीठको खाली स्थानमा टहरा बनाएर पठनपाठन गराइ रहेको अवस्था छ । लामो समय काठमाडौँ महानगरपालिका र पुरातत्व विभागबीच नक्सापासको विषयमा विवाद सृजना भए पश्चात भूकम्प गएको तीन वर्षपछिमात्रै विद्यालयको पुनःनिर्माणको काम शुरु भएको थियो । हाल पुनःनिर्माणको प्रगतिलाई हेर्ने हो भने तोकिएको समयावधिमा नै काम सम्पन्न हुने पक्का भएको व्यवस्थापक केसीले बताएका छन् ।
निर्माणका लागि अहिले नेपाली र चिनियाँ गरी दैनिक १२० ले काम गरिरहेको उनले सुनाए । दुई भागमा विभाजन गरी निर्माण कार्य गरिएकामा हालसम्म तीन वटा ढलानको काम सकिएको र अब केही ढलान र साजसज्जाको काम बाँकी भएको उनले बताएका छन् । साथै कामपाका शिक्षा विभाग प्रमुख सीताराम कोइरालाले भानु र संस्कृति माविलाई एकापसमा गाभी भानु–संस्कृति माध्यमिक विद्यालय (दरबार हाइ स्कूल) बनाउने तयारी गरिएको जानकारी गराएका छन् । एउटा मावि सञ्चालन हुनका लागि ग्रामीण क्षेत्रको प्रत्येक कक्षामा ४० र शहरमा ५५ विद्यार्थी रहनुपर्ने कानूनी व्यवस्था रहे पनि यी दुवै विद्यालयमा यस किसिमको समयस्या भने अहिले सम्म देखिएको छैन ।
यसअघि पनि एउटै भवनमा पठनपाठन गराइरहेका यी दुई विद्यालयमा कम विद्यार्थीे संख्या र अन्य व्यवस्थापनको पाटोलाई समेत दृष्टिगत गरी यस किसिमको अभ्यास गर्न लागिएको बताइएको छ । प्रमुख कोइरालाले यस विषयमा मन्त्रालयसँग पनि सकारात्मक छलफल भइरहेको जानकारी गराएका छन् ।
चिनियाँ सरकारसँग भूकम्पका कारण अतिप्रभावित १४ जिल्लाका एक–एक र अन्य तीन जिल्लामा गरी १७ विद्यालय निर्माण गर्ने सहमति भएको थियो । २०७२ सालको भूकम्पका कारण सात हजार ५०० विद्यालयमा क्षति पुगेको र हालसम्म तीन हजार ६०० विद्यालय भवन निर्माण भइसकेको राष्ट्रिय पुनःनिर्माण प्राधिकरणले जानकारी गराएकोे छ ।
