वाक्सेली थापाको भष्मासुरको देशभित्र घोत्लिँदा

– केदार बाँस्कोटा थाक्ले

साहित्य सिर्जनाको विषयवस्तु सामाजिक विसंगति नै हो । शायद हाम्रो समाज मानवीय लोभ र स्वार्थै स्वार्थको संरचना हो । त्यसैले समाजमा भइहने अनेक प्रकारका जालझेल र स्वार्थसिद्धिका खेलहरुप्रति कवि वाक्सेली थापाले आफ्नो चेतनाको तीखो वाण प्रहार गरेर सबै छताछुल्ला पार्न चाहन्छन् । उनको भष्मासुरको देश नामक प्रथम कृतिमा नै उनी खरो रुपमा उत्रिएका छन्–सामाजिक विकृति र विसंगतिहरुको बिरुद्धमा ।

समयलाई उज्यालो भन्दा अँध्यारो रमाइलो लाग्छ र उज्यालोको बाँच्ने अधिकार अँध्यारो हो र हाम्रो समाजिक परिवेश अँध्यारो कै निरन्तरता हो । उज्यालोमा त केवल आँखाहरु मात्र सिंगौरी खेल्छन् र अंकमाल त अँध्यारोमा नै गर्छन् । यो हाम्रो सामाजिक परिवेशका मानिसहरुको वास्तविक जीवन हो । अर्थात् उज्यालोमा मानवता र आदर्शका कुरा गर्ने र अँध्यरो हुनासाथ स्वार्थको बाँसुरी बजाइहाल्ने हाम्रो समाज वस्तवमै उल्टो गतिमा चलिरहेको छ–आफ्नो निहित स्वार्थ सिद्धिका लागि नखाई बाँच्न सक्ने आदर्शका कुरा गरेर । किन जालझेल नगरी बाँच्न सकिंदैन ? त्यसैले धेरै बाठो हुन खोज्दा मानिसहरु कहिल्यै उन्मुक्ति नपाउने गरी कसिरहेका हुन्छन् । कवि थापाकै शब्दमा

‘नौलो बिहानी ल्याउने नाममा
सिर्फ आफैं फसेको उल्झनको जाम खुलाउन ।’ पृ.सं.३

देवादिदेव शिव र भगवान कृष्ण पनि मध्यरातको अँध्यारोमा नै जन्मिएको बखान गर्दछन्–पण्डितहरु । यद्यपि तथ्य कुरा उनीहरुलाई थाहा छैन । तर किन उनीहरु भ्गवान रामलाई त्यो भन्दैनन् । शायद सामाजिक सदाचारको साधन सजिलो हुँदैन । अप्ठ्यारो बाटो हिड्नु भन्दा नामै नलिनु उत्तम हो । त्यसैले अमूर्त शैलीमा नै तिखो कटाक्ष गर्दछन् कवि वाक्सेली थापा–हाम्रो समाज र सामाजिक परिवेशका मानिसहरुप्रति

‘मध्य रातमै प्रतिपादन गर्छन्
संसार बदल्ने इन्लाइटेन्मेट सूत्र……’ पृ.सं.३

अँध्यारोमा निर्णय गरेर रमाउनु नेपाली राजनीतिको मौलिकता हो । बहुदलदेखि संघीय लोकतान्त्रिक गणतन्त्र नेपालसम्मको घोषणा अँध्यारोमा नै भएको कालजयी निर्णयहरु हुन्–नेपालको सत्ता राजनीतिक इतिहासमा । पुरानो शासकको स्वार्थ केन्द्रित विकारहरुलाई विसर्जन गर्ने उद्देश्यसहित आरम्भ भएको नयाँ राजनीतिक परिवर्तन पनि पुरानै कित्तामा विलय भएको देख्दा कवि मन कुडिन्छ–नराम्रोसंग । अनैतिकलाई विथापित गरेर नयाँ शासक नैतिकवान बन्छ भन्ने आम बुझाईलाई क्षणमा नै गलत सावित गरिदिन्छ–नयाँ शासकले । जनताले सपना देख्न नपाउँदै स्खलित गरिदिने नेपाली शासन विसंगतिहरुको पत्रे चट्टान हो र यो सुधार हुने भन्दा विस्तारकै क्रममा लागिरहेछ ।

‘नैतिकताको घाँटी थिचेर
बेइमानी मुचुल्कामा सही गरेपछि
जुँगामा ताउ लगाएर लाज छोप्ने प्रयाश गर्दै
तर्कहरुको धमिलो लँगौटीले
बिहानै रोष्टममा उभिएर
समयको नयाँ शासक भन्छ–
राजनीति सम्भावनाको खेल हो ।’ पृ.सं.४

यद्यपि राजनीति सम्भावनाको खेल होइन । तर बेइमान नेपाली नयाँ शासकहरुले राजनीतिलाई आफ्नो स्वार्थसिद्धिका लागि सम्भावनाको खेलमा परिणत गरिदिनु दुर्भाग्यपूर्ण हो र त्यसैले व्यापारिक र अपराधिकरण गरिदिएको छ । यो वास्तविकतालाई कुन नयाँ शासकले मनन् गर्ने र सुद्धिकरणको अभियान चाउने ? राजनीतिमा विकृति र विसंगतिहरु बढ्नुमा नेताहरुकै योगदान रहेको तथ्य बोधले कवि वाक्सेली थापालाई समेत पिरोल्ने गरेको उनका अभिव्यक्तिहरुले पुष्टि गर्दछन् । निष्कर्षमा भन्नुपर्दा नेपालको वर्तमान परिवेशमा राजनीति भनेको नैतिकता, सामाजिक सदाचार र सनातनी सामाजिक संरचनाको विपरित यौन दु््राचारीहरुको स्वार्थी भिडन्त र शक्ति प्रदर्शन गर्ने रवाफिलो खेल र झेलमा रुपान्तरित लाभ हो । आर्थिक अतिवादी वा आतंकवादी वा अपराधीहरुलाई सुनपानी छर्किएर सुद्धिकरण गर्ने र संरक्षण दिने सूत्र बन्न पुगेको छ–राजनीति । तर राजनीति सम्भानाहरुको खेल होइन–इमान्दारिता, विद्वता र सम्मानको सर्वोच्चता हो, निष्ठा र त्यागको सुन्दर सोपान हो । त्यो सुन्दर सोपानलाई रावणहरुले दुषित र विकृत मात्र बनाएका हुन्, राज्यको ढुकुटीलाई निजी स्वार्थसिद्धका लागि दोहन गर्ने अनुकूल मन्त्र वाचन मात्र गरेका हुन्, आर्थिक अतिवादी, अपराधीहरुले भ्रष्टाचारका लागि स्वर्ण परिभाषा गरेका हुन् । अर्थात् राजनीति सम्भावनाको खेल होइन । यो त स्वतन्त्रता,योगदान, जिम्मेवारी र सम्मानको सर्वोेच्च व्यवस्थापन हो र को भन्दा को बढी विद्वान र सम्मानित छ भन्ने दर्शाउने माध्यम हो–जनताको हृदयबाटै शासक चयनको जीवित सत्ता हो । तर राजनीतिलाई सम्भावनाको खेल भन्नेहरुले जनतालाई कसरी मूर्ख बनाइरहेका छन् भन्ने कथन कविकै शब्दमा
‘समयका बुख्याचाहरु लगाएर उज्यालो मुख
फुत्त–फुत्त किष्किरहेछन् अध्यारोबाट
हाम्रा असंख्य सपनाहरु क्यूरेट गरेर ।’ पृ.संं.४

कवि वाक्सेली थापाको दृष्टिकोणमा नेपाली परिवेशको समयलाई उज्यालो निरन्तर कोक्याइरहेको छ र अँध्यारोप्रति नै प्रायः सधैं मोहित भइरहेको छ । शायद समयलाई नै उज्यालो भन्दा अँध्यारो नै प्यारो लाग्छ । त्यसैले नेपाली शासकहरु उज्यालोलाई छलेर अँध्यारोमा नै रमाइरेका हुन्छन् । दलहरुमाथिको प्रतिबन्ध हट्यो अँध्यारोमा र कलिलैमा त्यसलाई हत्या गरियो–अँध्यारोमा । त्यही अँध्यारोमा ३२ सै गुणले सम्पन्न राजा वीरेन्द्रको सत्ता च्युत मात्र होइन, वंशै नास भयो अँध्यारोमा र नयाँ नेपालको नयाँ शासक जन्मियो अँध्यारोमा नै । यी सबै विसंगतिपूर्ण राजनीतिक इतिहासलाई कवि वाक्सेलीले यसरी कटाक्ष गरेका छन्ः–
‘शायद ऊ अँध्यारोमा रेडकार्ड छलेर
पोष्टमा गैर कानूनी गोल हाल्दो हो
र उज्यालोमा विजय जुलुस निकाल्दो हो,…….’ पृ.सं.५
कवि वाक्सेलीलाई विकासको नाममा मुलुकमा मौलाएको आर्थिक, सामाजिक, साँस्कृतिक र राजनीतिक विसंगति एवं बिकृतिहरु पटक्कै मन परेका छैनन् । तर मन नपरेर के गर्नु ? प्रगतिका भोकाहरुको संख्या अधिक हुँदा कविहरु शब्दमा जति नै रुने गरे पनि त्यो सुनिदिने समेत हुँदैनन् । बिरोध र असहमति व्यक्त गर्नु भनेको आफूले आफैलाई एक्लाउनु सरह हुन थालेको छ । जसरी बाँसको तामा टुसाउँदा आकाश छेड्छु भन्छ र बढ्ने अवधि सकिएपछि पुनः पृथ्वीतिर नै निहुरिन बाध्य हुन्छ त्यसरी नै कविहरु पनि आपैंmले आफ्नो मनलाई सान्त्वना दिंदै जे भइरहेछ, ठिकै भइरहेछ भनी चित्त बुझाउन बाध्य हुन्छन् । व्यक्तिगत सुखभोगको लालचमा आफ्नै सन्तानको भ्रुण क्यूरेट गर्नेहरुलाई पनि मित्र बनाउँछन् । जसरी शान्ति सुरक्षा र अमन चैनका नाममा हत्यारा, बलात्कारी, लुटेरा र भ्रष्टाचारीहरुसंग प्रहरी आफूलाई स्वच्छ, सदाचारी, वफादारी र नीति वा कानूनको रक्षक सम्झिंएर सम्पूर्ण कुरा त्याग गरेर राष्ट्र र जनताको सेवामा निरन्तर समर्पित हुन्छ, त्यसरी नै स्रष्टाहरु पनि सबै प्रकारका लोभ÷लालचहरुबाट मुक्त भएर साधनामा समर्पित हुन्छन् । आफ्नो अनुभूतिलाई कवि वाक्सेली थापा यसरी व्यक्त गर्दछन्ः—
‘खै कसरी सिक्यो समयले
अँध्यारो पर्दाभित्र यसरी खेल्न
हामीले त देखेनौं
हामीले त सुनेनौं
 शायद अँध्यारोमा खेल्नेहरु
अँध्यारोमै दीक्षित भएका हुँदा हुन् ।’ पृ.सं.५
भष्मासुरको देशमा संग्रहित ५१ वटा गद्य कविताहरुको आधारमा भन्नुपर्दा आपूmलाई अँध्यारोकै बिम्ब सम्झने कवि वाक्सेली थापामा समाज, शासक, नीति र कानूनको बोध प्रचुर मात्रामा भएको पाइन्छ । त्यो बोधलाई आफ्नो जीवनमा चरितार्थ वा सावित गर्न भने तपश्याको कठोर कसीमा उत्रिनु पर्ने देखिन्छ । व्यवस्थामा अवस्था, कानून र भावना फरक भए जस्तो फरक नहोस्–कवि हृदय–हिम गंगाको कञ्चन र पवित्र झरना भैंm प्रवाहित हुन सक्नु पर्छ ।
विश्व शक्ति र सन्तुलन, आत्म रक्षा र प्रतिशोध, शत्रु साधनाका दृष्टिकोणमा कम्जोर राज्य सत्ताले आफूमा निहित हतियारको प्रदर्शन गर्नु र तिनै हतियारहरुलाई शक्तिको रुपमा व्याख्या गर्नु, त्यसैका आधारमा शासक÷प्रशासकहरुले आफूलाई शक्तिशाली ठान्नु भनेको अपराधिक चिन्तनको पराकाष्ट र अपराधको सर्वोच्चताको घोर पक्षपाति बनेर वकालत गर्नु मात्र हो । यदि साँचो अर्थमा राज्य सत्ता निरपेक्ष रुपमा नै लोककल्याणकारी हो भने मानवता बिरोधी एउटा पनि क्रियाकलाप हुनु हुँदैन । अर्थात् जुन काम गर्छु भनेर घोषणा गर्छ र सोही अनुरुपको काम गरिन्छ, त्यो धर्म हुन्छ र एउटा काम गर्छु भनी घोषणा गरेर अर्कै काम गरिन्छ भने त्यो निसन्देह पाप(अपराध)हुन्छ । शायद त्यसैले जासुसी गर्ने कामलाई अपराधको दर्जामा राखिएको हो । उनीहरु भन्छन् एउटा र गर्छन् अर्को ।  कवि वाक्सेली थापालाई पनि त्यस प्रबृतिले निकै पिरोलेको बोध भएको हुनु पर्छ र राज्य सत्ताको शक्तिको भ्रममा हतियार, जुन कोतगार्डमै खिया परेका छन्–लाई देखाएर आफू भन्दा कम्जोर र हतियारका नाममा हातका नङ समेत जरैसम्म काटेर बाँच्न अभ्यस्तहरुलाई आतंकित पारेर आफ्नो निहित स्वार्थ पूरा गर्न खोज्नेहरुप्रति रोश व्यक्त गर्दछन् । राज्यको शोषणमुखी कार्य प्रणाली, लोककल्याणकारी अवधारणामा मौलाइरहेको मानवता बिरोधी हिंसा साँच्चै नै सम्झिएर ल्याउँदा टिठ लाग्दो मुकुण्डो जस्तो लाग्छ । कवि थापाकै शब्दः
‘……. जल्लादको कमाण्डमा
सुराकहरुको शङ्कालु गस्ती……
…….असुल्छ जबरजस्त
चिताले ओगटेको बगरको कुत….. ।’ पृ.सं.८

वास्तवमै कवि वाक्सेली थापाको चेतना स्तर र बोध गम्यताले शिखर आरोहण गर्दछ । राजनीतिक र प्रशासनिक चेतनाले भरिपूर्ण अनुभूतिले मानवताको वकालत गर्दछ र मुखले राम राम भन्दै बगलीमा छुरा बोकेर हिड्ने स्वार्थी तत्वहरुप्रति तीब्र विमति जनाउँछ । तर जति नै विमति जनाए पनि के गर्नु राज्यसत्ता नै लोककल्याणकारीको आवरणमा असंख्य कानूनहरुको जाल फिजाएर मानवता बिरुद्धको शोषणमा उत्रिएपछि ! शायद त्यही कुरा बुझेर हुन सक्छ कवि वाक्सेली थापा आफ्नो विमतिलाई यसरी व्यक्त गर्दछन्ः–
उसको नाम राज्य हो
जोसंग छन्
काला अक्षरहरुले बनेका
 फगत देखाउन पङ्तिबद्ध
असङ्ख्य कल्याणकारी दाँतहरु
र जोसंग छन् खासमा चपाउन
धारिला धारिला दमनकारी दाँतहरु ! (पृ.सं.९)
शब्द शिल्पीका आधारमा भन्नुपर्दा कवि वाक्सेली थापाको वाक्यशैलीलाई जटिल प्रकारका मिश्रित मान्नुपर्छ भने सन्देश पनि अमूर्त जस्तै लाग्छ । तर भाषा– बन्धन कसिलो प्रतित हुन्छ । भष्मासुरको देश कविता संग्रहमा संग्रहित कविताहरुलाई अध्ययन गर्दै जाँदा कविको भावना पनि कठोर र निर्दयी बन्न खोजेको भान हुन्छ । यद्यपि कवि र कविता कोमल भावको जीवित आत्म हो भन्दा अतिशयोक्ति नहोला ।

आफ्नो सरहदको परिवेशका मानिसको नियतिलाई ‘चिरकालदेखि समयको चौरास्तामा उभिएको’ शालिकसंग तुलना गर्दै उनीहरुको निरिहता, विवशता र बोधहीन हृदय सून्यताप्रति स्रष्टा वाक्सेली थापालाई दया लाग्छ । शालिक भन्दा पनि अपहेलित भएर बाँच्न बाध्य हुँदा समेत विमतिमा एउटा झिनो स्वर ननिष्कनु खेदजनक भएको भाव व्यक्त गर्न उनी चुक्दैनन् । यस सरहदका जीवित मानिसहरु भन्दा निर्जीव शालिक भाग्यमानी र सम्मानित भएको उनीको बुझाई रहेको देखिन्छ–‘ एउटा शालिकको बयान’मा ।
…..तर खै ?
निरन्तर तिमीहरुमाथि
अभाव र सङ्कट बर्सिरहँदा पनि
आएनन् कुनै सुरक्षाकर्मी
तिम्रो बचाउको लागि
त्यसैले छाती फुलाएर भन्न सक्छु
तिमी भन्दा भाग्यमानी छु म । (पृ.सं.१२)
यसरी कवि वाक्सेली थापाले भष्मासुरको देश कवितासंग्रह मार्फत समसामयिक राजनीतिक विकृती, विसंगति तथा प्रसासनीक जालझेल र अकर्मण्यता विरुद्ध जोडदार प्रश्न तेर्साएर खबरदारी गरेका छन् । त्यसैगरी यस कविता संग्रहमा जीवन जगत, प्रेम, मानवीय प्रवृति इत्यादी विविध विषयवस्तुमा उत्कृष्ट कविताहरु प्रस्तुत गरेका छन् । संग्रहको समग्र मुल्याकंन गर्दा नेपाली साहित्यको काव्यिक जगतमा आगामी दिनमा कवि थापाको उपस्थिति शसक्त हुने संकेत देखाएका छन् ।