दोधारा चाँदनी, ३० असोज । सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयका उपप्राध्यापक दीपकचन्द्र भट्ट प्राध्यापनसँगसँगै व्यावसायिक कृषिमा पनि लाग्नुभएको छ ।
एक दशकदेखि सुदूरपश्चिम विश्वविद्यालयको केन्द्रीय क्याम्पस महेन्द्रनगरमा ग्रामीण विकासको उपप्राध्यापक रहनुभएका उहाँ प्राध्यापन बाहेकको समय कृषिमा खर्चिनुहुन्छ । उहाँले महेन्द्रनगरमा कुखुरापालन, बाग्लुङमा अलैँची खेती र डडेल्धुरामा भटमास प्रशोधन केन्द्रमा लगानी गर्नुभएको छ । विश्वविद्यालयमा प्राध्यापनमा पनि अब्बल मानिएका उहाँ अध्ययन अनुसन्धानमा संलग्न हुनुहुन्छ । “मेरो प्रमुख पेशा प्राध्यापन रहे पनि अध्ययन अनुसन्धान र प्राज्ञिक कार्य नै रुचिको विषय हो”, उहाँले भन्नुभयो, “कृषिबाट आर्थिक लाभ लिनेभन्दा पनि उद्यमशीलताबाट ग्रामीण विकासमा टेवा पुगोस् र समाजमा पनि यो पेशामा रहेका व्यक्तिलाई उत्प्रेरणा मिलोस् भन्ने उद्देश्य हो ।”
उहाँले महेन्द्रनगरमा एक बिघा जग्गा भाडामा लिएर कुखुरापालन गर्नुभएको छ । करिब १० हजार कुखुरा रहेको उहाँको फार्ममा चार जनाले परिवारसहित रोजगारी पाएका छन् । “अहिले फार्ममा सात हजार अण्डा दिने कुखुरा छन् । बाँकी अण्डा नदिने कुखुरा छन्”, उहाँले भन्नुभयो, “प्रत्यक्ष सहभागी भएर खट्न नसक्ने भएपछि दाजु दिनेशचन्द्र भट्टलाई जिम्मा दिएको छु ।” उहाँले कुखुरापालन व्यवसायमा धेरै चुनौती रहेको बताउनुभयो । विभिन्न समयमा आउने प्राकृतिक प्रकोप, बजारको अभावलगायत समस्या रहेको उहाँको भनाइ छ । “हामीसँग उत्पादन भएको बेला बजारको समस्या हुन्छ बजार भएको बेला उत्पादन हुँदैन”, उहाँले भन्नुभयो, “यो व्यवसायबाट आर्थिक लाभ नभए पनि चार÷पाँच जनाले रोजगारी पाएका छन् ।” त्यसैगरी उहाँले अन्य साथीसँगको सहकार्यमा बागलुङमा पनि अलैँची खेती गर्नुभएको छ ।
“बागलुङमा काम नलाग्ने चार सय रोपनी बाँझो जग्गा लिजमा लिएर अलैँची खेती गरेका छौँ”, उहाँले भन्नुभयो, “यसले पनि राष्ट्रिय उत्पादन बढाएर आर्थिक लाभ लिन सकिन्छ ।” उहाँले विभिन्न प्राविधिक कमीकमजोरी, प्रत्यक्ष निगरानीको अभाव र रोगका कारण हालसम्म उत्पादन फस्टाउन नसकेको बताउनुभयो । “सरकारी पक्षबाट हुनुपर्ने प्राविधिक सहयोग पनि हुन सकेन”, उहाँले भन्नुभयो, “विभिन्न कारणले गर्दा उत्पादन र लगानीको अवस्था बराबर छ हामीले नाफा आर्जन गर्न सकेका छैनौँ ।”
योबाहेक उहाँले डडेल्धुराको भटमास प्रशोधन केन्द्रमा पनि लगानी गर्नुभएको छ । “यो प्रशोधन केन्द्रमा छ सय लगानीकर्ता छन् । यसले पनि यो क्षेत्रमा रोजगारी सिर्जना गरेको छ”, उहाँले भन्नुभयो, “यसले भटमास उत्पादनमा वृद्धि हुन्छ ।” उहाँले आफूले अध्ययन गरेको विषयलाई समाजमा व्यवहारमा उतार्ने र कृषि व्यवसायप्रति समाजको सम्मान बढोस् भनेर आफू कृषिमा लागेको बताउनुभयो । नेपालमा कृषि व्यवसायमा ठूलो सम्भावना रहेको भए पनि कृषि व्यवसायप्रति हेर्ने समाजको नकारात्मक दृष्टिकोणका कारण यो व्यवसाय व्यावसायीकरण हुन नसकेको उहाँ बताउनुहुन्छ ।
“सुरुमा मैले आफ्नै घरमा कपाल काट्ने पसल सञ्चालन गरेँ, आफू प्रत्यक्ष त्यहाँ नबसे पनि यहाँका स्थानीयवासीले रोजगारी पाएका थिए”, उहाँले भन्नुभयो, “मैले यो पसल सञ्चालन गर्दा समाजमा अनेकौँ टीकाटिप्णी हुन थाले ।” त्यो बेला व्यवसायप्रति समाजको हेर्ने देष्टिकोण भिन्न रहेको उहाँले बताउनुभयो । “अहिले पनि नेपालमा भारतीय श्रमिक आएर काम गर्छन्”, उहाँले भन्नुभयो, “सामान्य सीप भएकाले पनि स्थानीयस्तरमै रोजगारी हुनसक्छ तर पेशा गर्नेप्रति समाजले हेर्ने दृष्टिकोणका कारण नेपाली श्रमिक यसतर्फ आर्कर्षित हँुदैनन् ।” उहाँले जबसम्म कुनै पनि पेशा व्यवसायको सम्मान हुन सक्दैन तबसम्म आर्थिक वृद्धि हासिल गर्न नसकिने बताउनुभयो । उहाँले यहाँ कपाल काट्ने कामदार नपाएका कारण पसल बन्द हुन पुगेको दुखेसो गर्नुभयो । कृषि व्यवसायमा बीमालगायत प्राविधिक सहयोग हुन नसक्दा यो पेशाप्रति आकर्षण घटेको उहाँको भनाइ थियो ।
नेपाल–भारत श्रमिक आप्रवासन विषयमा विद्यावारिधि गरिराख्नुभएका उपप्राध्यापक भट्टले व्यावसायिकरूपमा कृषिमा लाग्नका लागि विभिन्न समस्या रहेको सुनाउनुभयो । “लगानीको सुरक्षा छैन, पेशाप्रति सम्मान छैन यसले गर्दा व्यावसायीकरण हुन नसकेको हो”, उहाँले भन्नुभयो, “म प्राध्यापक पनि कृषिमा लागेको छु भने अरुले किन नलाग्ने यसलाई सकारात्मक हिसाबले हेर्नुपर्छ ।” यो बाहेक बजारको व्यवस्थापन, सरकारी नीति निर्माणमा ध्यान दिनुपर्ने उहाँले बताउनुभयो । “नेपाल अहिले दूध, अण्डा र मासुजन्यमा आत्मनिर्भर भइसकेको छ”, उहाँले भन्नुभयो, “वैदेशीक पूँजी भित्र्याउन सकिने सम्भावना रहेकाले राज्यले ध्यान दिनुपर्छ ।”
