राजेन्द्र प्रसाद पाठक
विकशित देशहरुमा शौखिन र दार्शनिक स्वाभाव भएका र बजार नेतृत्व गर्न रुचाउने उच्चकोटीको शिक्षाका रुपमा परिचित मानविकी र ब्यवस्थापन शिक्षा नेपाल जस्तो अल्पविकशित देशको हकमा गरीखाने शिक्षा ठहर भएन । झन शिक्षा संकायमा भर्ना हुनेहरु त अत्यन्तै कमजोर अध्ययन क्षमता भएका र असाध्यै न्युन स्तरबाट आएका आई ए , वि ए , को अध्ययन सकाएर जेनतेन गााउँ घरकै ढेंडो फाँडो खाएर गााउँकै सरकारी स्कुलमा नाम मात्रको पढाउने काममा संलग्न भएर खेतीपाती समेत चलाउँदै जीवन निर्वाह गर्ने मनस्थिती भएकाहरुले मात्रै संलग्न हुने गरेको दृष्टान्त खोज्न टाढा धाई रहनु पर्दैन । विशेष गरी सरकारी स्कुलमा सेवा गर्ने भन्नेहरुको मुल पेशा अध्यापन हुँदैन । उनिहरुको खास पेशा त उही बाबु बाजे देखी गर्दै आएको कृर्षी पेशालाई नै निरन्तरता दिएर घर गृहस्थि चलाउने र सामान्य नगद खर्च र चाड वाड मनाउने खर्चको जोहो गर्नका लागी माथापच्ची गरी रहनु नपर्ने र त्यसको जाहो गर्न सक्ने साईड जबका लागी शिक्षक भएका हुन्छन् । उनिहरुको उद्देश्य भनेकै आगामी पुस्ताको भविष्य निर्धारण गर्ने गराउने प्रथमिकतामा कहिल्यै पर्न सकेन ।
शिक्षण पेशा जस्तो अत्यन्त जिम्मेवार र रचनात्मक पेशा वास्तवमै पेशा बन्न नसक्नु र यो कुनै ब्यक्ति विषेशको जीवन निर्वाहको साधन बन्नु आफैमा आत्म ग्लानीको बिषय भैरहेको र यसले गर्ने उत्पादन समेत देशको लागी बोझ बन्दै गर्नुमा असक्षम शिक्षक र हाम्रो शिक्षा निती नै हो ।
माध्यामिक सम्मको शिक्षामा खासै उपलब्धि गर्न नसकेकाहरुले अध्ययन गर्ने विषय बनेको छ यि माथी उल्लेख भएका बिषयहरु त्यसैले पढेको छु भन्नका लागी मात्र पढ्ने बिषय बन्न सक्यो यि यस्ता मन्द विष रुपी शिक्षा । यि बिषय पढ्नेहरु कि त अध्ययन पुरा गरी सके पछि । अर्को दुई चार बर्ष लोक सेवाका हरफहरु कण्ठस्थ गरेर आयोगको परिक्षामा सामेल हुन्छन र मौखिक परिक्षामा राजनैतिक दलका सदस्यता लिएर कामयावी हुने गर्दछन् । त्यसैले हाम्रो लोक सेवाको पद्धती समेत रचनात्मक बन्न सकेको छैन । त्यसै कारण हाम्रा राष्ट्र सेवकहरु अफिसर भए पछि महाराज ठान्न थाल्दछन् । ब्यक्तिगत उन्नतीका नाममा ट्रड युनियनको सदस्यता लिएर शुरु हुन्छ देश र जनताको शोषण प्रकृया । यसरी एउटा ब्याक्ति बिषेशको जीवन चर्या त सहज होला तर एउटा राष्ट्र सेवकबाट राज्यले प्राप्त गर्ने योगदान भने प्राय असंम्भव नै छ भन्दा फरक नपर्ला ।
माथी उल्लेखीत दुई क्षेत्रमा प्रवेश गर्न सक्नेहरुका लागी उनिहरुको जीवन सम्म सहज होला तर उनिहरुको उत्पादन र बाँकी प्रवेश गर्न नसक्नेहरुको जीवनमा यस्ता बिषयहरु आत्म हत्या सम्मको कारक बन्न सक्दथ्यो यदी गच्छे अनुसारको अरब तथा अन्य देशको बैदेशिक रोजगार नभई दिएको भए । गाउँ घरमा खेतीपातीबाट आय आर्जन गर्नेहरुले आफ्ना सन्तान दरसन्तानहरुले पढुन् र आफु जस्तो दुःखी जिवन यापन गर्न नपरोस भन्नाका खातिर जेन तेन आफ्ना छोरा छोरीहरुलाई शहरमा पढ्न पठाएका हुन्छन् । माध्यामीक शिक्षा सम्मको कमजोर शिक्षाका कारण उनिहरुको अध्ययनको बिषय माथी उल्लेख भए जरुतै नै छनौट हुने गर्दछ । परिणामले उनिहरुको नियती समेत आम उल्लेखित मानीसहरुको जस्तै हुने गर्दछ । कथित अध्ययन पुरा गरी सकेपछि निरास भएर कि त अरब जान बाध्य हुन्छन् कि त कुनै कथित राजनैतिक दलको कार्यकर्ता बन्न बाध्य हुने गरेको हाम्रा सामु ऐना जस्तै छर्लङ्ग छ । शिक्षण पेशा जस्तो अत्यन्त जिम्मेवार र रचनात्मक पेशा वास्तवमै पेशा बन्न नसक्नु र यो कुनै ब्यक्ति विषेशको जीवन निर्वाहको साधन बन्नु आफैमा आत्म ग्लानीको बिषय भैरहेको र यसले गर्ने उत्पादन समेत देशको लागी बोझ बन्दै गर्नुमा असक्षम शिक्षक र हाम्रो शिक्षा निती नै हो । सम्पत्ती हुनेहरुका लागी प्राईभेट शिक्षा गरीखाने शिक्षा बन्न सक्यो र यसले समेत परचक्रीको मात्र देश बनाउने काम गरी रहेको छ । सरकारी र सामुदायिक शिक्षा हाँसिल गरेर स्वदेशको सेवा गर्न खटिनेहरु नत सेवक बन्न सके नत सबैको सेवामा सहज प्रवेश गर्ने गुञ्जायस नै रह्यो । यसो हुनुमा असक्षम शिक्षक र शिक्षा निती नै प्रमुख कारक हो । अधिकाँश सामुदायिक बिद्यालयका बिद्यार्थीहरु टेक्नीकल शिक्षा हाँसिल गर्नका लागी सक्षम हुँदैनन् । यसो हुनुमा शिक्षक कै कमजोरी प्रमुख कारक हो । उनिहरु बिद्यार्थीलाई पढाउन भन्दा घरगृहस्थि र राजनैतिक दलको कार्यमै बढी भन्दा बढी सरिक भएका हुन्छन् ।
भोटको राजनीतीकै कारण निती निर्माताहरु समेत तिनै शिक्षकहरुलाई स्थायित्व दिनमै तँछाड मछाड गरी रहेका छन् । त्यसैले नेपालको असी प्रतिशत भन्दा बढी जनसंख्याको पहुँचमा रहेको सरकारी र सामुदायीक शिक्षा मन्द विष बन्दैछ । पुर्ण ब्यवशायिक शिक्षकहरुको छनौट गर्ने र ब्यवस्थापन समितीलाई चुस्त दुरुस्त बनाई शिक्षा क्षेत्रलाई राजनितीबाट मुक्त नबनाए सम्म सरकारी शिक्षाले र देशले गती लिन सक्दैन । सरकारी शिक्षक , कर्मचारी र राजनीती कर्मी सांसद , सभाषद र मन्त्री प्रधानमन्त्रीका छोरा छोरीलाई समेत सरकारी शिक्षण संस्थामा अनिवार्य अध्ययन गराउनु पर्ने बाध्यता कायम गराउन सक्नु पर्दछ । त्यत्ती मात्र होईन राष्ट्र सेवाका लागी अवसर पाएकाहरु सबैले नै स्कुल लेभलको अनिवार्य शिक्षा सरकारी शिक्षण संस्थाबाटै लिनु पर्ने अनिवार्य सर्त राखिनु जरुरी छ ।
त्यस पछिको परिस्थीतीले अनिवार्य रुपमा जसरी भए पनि सरकारी शिक्षण संस्थालाई गती प्रदान गर्नु सबैको दायित्व बन्नेछ र भबिष्यमा सरकारी शिक्षण संस्थामा प्रबेश गरेर अध्ययन गर्न पाउनु र अध्यापन गराउने मौका पाउनु दुवै सर्व साधारण सबैका लागी अहोभाग्य ठहर हुनेछ । जसरी आज युरोप अमेरीका जस्तो बिकशित देशहरुमा सरकारी अध्ययन अध्यापन दुबै उच्च कोटीको मानिन्छ । अन्यथा सबैजसोले एउटै नियती भाग्दैछन् जबरजस्त शिक्षाका नाममा गरीखान नसक्ने शिक्षा हाँसिल गर्ने र शिक्षीत जनशक्तिका नाममा राज्यको बोझ बन्दै जाने उत्पादन र त्यसको कारखाना बन्द हुने छैन । यही नै आगामी बिद्रोहको प्रमुख कारक बन्नेछ । त्यसैले समयमै सरकारी शिक्षालाई सबैको पहुँचमा पुर्यााउने र त्यसैलाई पुर्ण ब्यवसायिकता प्रदान गर्दै लैजानु आजको प्रमुख आवश्यकता हो । अस्तु ।
