–राजेन्द्र प्रसाद पाठक
नेपालको राजनितीक शब्दावलीमा उत्तराधीकारी शब्द निकै नै प्रचलित छ ,त्यो पनि परिवार भित्रै यस्ता उत्तराधिकारी खोजिने प्रचलन अधिनायकवादी राजनैतिक ब्याबस्थाबाट शुरुवात भएको हुनु पर्दछ , चाहे त्यो राजतन्त्रात्मक होस् या त गणतन्त्रात्मक जे उपमा दिईएको भए पनि यसले पारिवारीक उत्तराधिकारीलाई नै उचित ठान्दछ ।
पौराणीक कालमा महाभारतमा उल्लेख भए अनुरुप महाराज शन्तनु राजकुलमा जन्मीएका थिएनन् । उनी त मन्त्रीका छोरा थिए । राजा हुनका लागी राजकुलमा उपर्यूक्त उत्तराधिकारीको जन्म नभएका कारण तात्कालीन राजसभाले मन्त्रीपुत्रलाई नै राजउत्तराधिकारी चयन गरेको थियो । त्यस उदाहरणले तात्कालिन अबस्थाको लोकतान्त्रीक राजतन्त्रात्मक पद्धतीलाई उजागर गरेको छ । तर समय अन्तरालले राजतन्त्रलाई समेत कुलुसित बनायो । त्यसकै परिणाम स्वरुप जस्तोसुकै असक्षम भएता पनि राजकुलमा जन्म भए पछि , अझ त्यसमाथी पनि जेठो सन्तान , त्यती मात्रले नपुगेर छोरा नै हुनु पर्ने लोभी पापी प्रवधानको तय गरियो । परिणाम स्वरुप आज संसार भरी नै राजतन्त्रात्मक ब्यावस्थाको अन्त्य नै भएको छ ।
अब प्रसंङ्गतिर फर्किएर हेर्दा विशुद्ध अर्थमा राजनिती भनेको निश्चित जनसमुदाय , निश्चित भुभागलाई लिएर सार्वभौमसत्ता सम्पन्न अविच्छीन्न राज्यसत्ता सञ्चालन गर्ने बिधी नै हो । अझै सरल शब्दमा भन्ने हो भने राज्यको पालन गर्ने र जनतालाई समृद्धीतर्फ उन्मुख गर्ने । सर्वसम्मत पद्धती नै हो । जसकालागी अन्र्तराष्ट्रिय समुदायको समेत अनुमोदन हुनु जरुरी छ । माथी उल्लेख भए अनुसारको विशुद्ध समाजसेवा आजसम्म आईपुग्दा अत्यन्त फोहोरी खेलका रुपमा परिणत हुन पुगेको छ । अबका नयाँ पुस्ताले त राजनितीलाई घृणाको दृष्टीकोणले मात्र हेर्ने गरेका छन् । कुनै पनि बिषयलाई गलत ढंङ्गले निरन्तर रुपमा परिचालन गरिरहँदा त्यसले दिने परिणाम समेत गलत नै हुने गर्दछ । विगतमा राजसंस्थाले यस बिषयमा चासो नदिंदा नेपालमा राणाको जहानियाँतन्त्र खडा भएको थियो । उनै जहानियाँहरुमा समेत दृतराष्ट्रको जस्तो पुत्रमोह प्रर्वतीका कारण यसको पनि पतन भएको थियो । यसै गरी समयले फर्काएको राजा सहितको प्रजातान्त्रीक पद्धती समेत लामो समय सम्म टिकीरहन सकेन । बि.स.२०४६ पछिको परिबर्तित ब्याबस्थाले समेत उही बाटो अपनायो । घरपरिवार भित्रका र आफन्तलाई मात्र जबरजस्त राजनितीमा स्थापीत गराउन खोजिनुको नकारात्मक परिणाम स्वरुप बिग्रीएको परिस्थितीलाई सम्हाल्नका लागी बि.स.२०७३÷७४ मा अर्को आन्दोलन भयो त्यस पाश्चात प्राप्त उपलब्धीमा समेत उही पुरानै सोच र शैलिकाहरु नै नेतृत्वमा दरिन पुगेका कारण राजनितीमा सदाबहार अस्थिरताले निरन्तरता पाईरहेको छ ।
सबैजसो सत्तामा पुगीसकेपछि आफ्नो उत्तराधिकारीका रुपमा कि त सन्तानलाई नै उभ्याउन कोशिस गर्दछन् कि त श्रीमती , छोरी ,त्यत्तीले मात्र नपुगेर साला , साली , ससुराली , आमापट्टीका , मामापट्टिका , भाञ्जा , भाञ्जी , भतिजा , भतिजी , मित , मितीनी , यत्ती भित्र पनि पाउन नसके आफ्नै वरिपरी घुमी रहनेहरु , अझै आर्थिक लाभ लिएर समेत पद प्रतिष्ठा र राजनैतिक पदहरु बिक्री बितरण गर्ने गर्नाले राजनिती भित्र अत्यन्तै बिकराल अवस्था श्रृजना भएकने छ । जस्तोसुकै राजनैतिक परिवर्तनले समेत सामाजीक स्तरमा परिवर्तन दिन नसक्नुका पछाडी यि यस्तै नाता र कृपामा आएकाहरुको अकर्मण्यताकै कारण हो भन्ने ठहर भैसकेको छ । यत्ती हुँदा हुँदै पनि हाम्रा नेताहरु आफुलाई परिमार्जन गर्न चाहंदैनन् । आगामी चुनावका लागी तय भएका उमेद्वारमा समेत यी यस्तै अनुहारहरुको बाहुल्यता छ । त्यसैकारण हाम्रो देशको रानैतिक भविष्य सुदृढ हुने संम्भावना देखा परिरहेको छैन । हालसालै झण्डै चार दशक राष्ट्रको उच्च ओहदामा बसी सकेका जिम्बावेका राष्ट्रपति रोबोर्ट मुगावेले समेत टाईपिष्ट पदबाट राष्ट्रपतिसंङ्ग बिवाह गरेकै कारण प्रथम महिला हुन सफल भएकी श्रीमती ग्रेस मुगावेलाई लागेको सत्ताको भोक मेटाउनका लागी उनका पति राष्ट्रपति रोबर्ट हदै सम्मको तरल अवस्थामा आफुलाई उभ्याउन पुगे परिणाम स्वरुप आफ्नो खाईपाई आएको सत्तालाई समेत दाउमा लगाउनु पर्ने अवस्था श्रृजना भयो त्यती मात्र होईन उच्च गरिमामय पदबाट समेत जबरजस्त राजीनामा दिनुपर्ने अबस्था आई लाग्यो । तर त्यहाँको सेना राजनैतिक रुपमा समेत चुस्त दुरुस्त भएका कारण पारिवारीक अधिनायकवादबाट देशलाई जोगाउन सक्षम भएको छ । नेपालको राजनैतिक पृष्टभुमीमा शताब्दीऔं देखीको यस्तो राजनैतिक अकर्मण्यतालाई निराकरण गर्न आज सम्म जनता लगायत राज्यको कुनै पनि संयन्त्र सफल भएको छैन । जबसम्म यस्ता प्रकारका अकर्मण्यतालाई समयमै चिरफार गर्न समाजका सबै तह र तप्का एकत्रित हुदैनन् तबसम्म देशले गती पाउने कुरामा आसा गर्न सकिने अवस्था रहँदैन । समाजका हरेक तह राजनैतिक रुपमा चनाखो हुन जरुरी छ । होईन भने देशको ढुकुटीमा रजाईं गर्नेहरु नै ठालु भै रहन्छन् । सर्वसाधारणले टाउको उठाउने अवसर कहिल्यै प्राप्त गर्न सक्ने छैनन् । ब्यक्ति बिशेषमा नै जागरण पैदा नभए सम्म कुनै पनि किसीमको राजनैतिक ब्यावस्थाको परिबर्तनले केही दिन सक्दैन । त्यस कारण राज्यका हरेक संयन्त्रमा शुद्धा शुद्धी ल्याउनका लागी सर्वप्रथम राजनैतिक गतिबिधी भित्र शुद्धता ल्याउनु जरुरी छ । किन की राजनिती नै निती को पनि निती हो ।
त्यसैले हाम्रो राजनितीक ऐनामा समेत बर्षौ देखी मुगावेको मुहार झल्कीई रहेको छ । तर हामी नै आफ्नो ऐनामा देखिएको अनुहारमा देखा परेको कमजोरीलाई लुकाएर लोकतन्त्रको उपमा दिएर झन् झन् बिकृत तुल्याई रहेका छौं । हामी अनुहारलाई भन्दा ऐनालाई दोष थोपरी रहेका छौं । अस्तु !
