– राजेन्द्र प्रसाद पाठक
काठमाडौं, माघ २६ । सत्ता बन्दुकको नालबाट जन्मन्छ , यो भनाई माआत्सेदोङ्गको हो । तर अबको सत्ता बन्दुकको नालबाट नभएर जनताको चालबाट जन्मन्छ भन्ने परिणामले देखाई सकेको छ । देशमा दलिय ब्यावस्थाको स्विकार गरिनु , आवधिक निर्वाचन हुनु , जनताले चुनेका प्रतिनिधीहरुले जनपक्षिय शासन सञ्चालन गर्नु आदी सर्व स्विकार्य लोकतान्त्रीक लक्षणहरु हुन । तर यत्तीले मात्र लोकतन्त्र परिस्कृत नहुने रहेछ भन्ने कुरा बिगतका अभ्यासहरुले साक्षात गरी सकेको छ ।
माथी उल्लेखित छ दशकमा तिन दशक त पञ्चायतले राज गर्यो । पञ्चायत कालमा माथी उल्लेखित लोकतन्त्रको बिशेषताहरुमा दलिय ब्यावस्थाको मात्र कमी थियो । आवधिक निर्वाचन पनि हुन्थ्यो र जनप्रतिनिधीहरु समेत चयन हुन्थे । तर जनप्रतिनीधीहरुले जनमुखी शासन भने गर्दैनथे यसै कारण पञ्चायत बद्नाम भएको थियो । यती हुँदाहुदै शासन ब्यावस्थामै बैगुण थियो भनेर चर्का भाषणबाजी गर्नेहरुलाई पछिल्लो तिन दशक यताको ब्यावस्थामा भएका जन ब्यावहारलाई हेरेर जवाफ दिन सकिन्छ । किन की आवधिक निर्वाचनका नाममा आलोपालो नाम मात्रको प्रतिनीधी चयन गराएर देशको श्री सम्पत्तिको पुस्तैनि हकभोग गर्नकै लागी मात्रै त त्यत्रो आन्दोलन छेडिएको होईन होला ? यदी त्यसै हो भने त्यो नाम मात्रको चुनावको औचित्य के ? यदी आवधिक निर्वाचन र दलिए ब्यावस्थाको औचित्य सावित गर्नु थियो भने बाँकी तिस बर्षको उपलब्धि दलीय नेताहरुले प्रस्तुत गर्न सक्नु पर्दछ । होईन भने सम्पुर्ण छ दशक एकमुष्ठरुपमा कालरात्री नै थियो भन्दा फरक नपर्ला ?
जनताले चाहे भने शासन पद्यती त के आकाश तोडिन्छ , धर्ति उल्ट्याईन्छ । यो शाश्वत् सत्य हो । हिटलर र मुसोलिनी जस्ताको शासन ब्यावस्था उल्टाईएको छ । संसारका मै हुँ भन्ने वादशाहहरु सजिलै ढलेको ईतिहास सावित् छ । संसार र विश्व ब्रम्हाण्डको परिवर्तन यदी संभव भए त्यो मानव र जनताबाटै हुने हो भन्ने कुरामा दुईमत नरहला ? तर परिवर्तका लागी मात्र परिवर्तन हुने हो भने उही नेपालको बिभिन्न कालखण्डमा भए गरेका परिवर्तनले जनतामा खासै परिवर्तनको आभाष नभएको र देशले समेत काँचुली फेर्न नसकेको अवस्थालाई परिवर्तनको संज्ञा दिदा हास्याष्पद् हुन सक्ला । किन भने जतिसुकै राजनैतिक परिवर्तन भएर पनि नेतृत्वको मानशिकतामा आमुल परिवर्तन नआए सम्म देश र समाजलाई आभाष हुने खालको सेवा दिन नसकिने रहेछ भन्ने कुराको निक्र्यौल बिगतको पछिल्लो तिस बर्षले सावित गरी सकेको छ । किन भने तिस बर्षे पञ्चायतलाई कालरात्री भन्नेहरुले आफ्नो शासन ब्यावस्थालाई के खालको संज्ञा देलान् ? यसो भन्दैमा लेखक स्वयं समेत यो पछिल्लो परिवर्तन कालको सकृय सहभागी , भुक्तभोगी र साक्षातकार गर्ने नै पात्र हो तर त्यसो भन्दैमा हुँदै नभएको तात्विक परिवर्तनलाई बुज्रुकहरुले नाम मात्रको संज्ञा र उपमा दिनु हुँदैन भन्ने मान्यताका खातिर यसो भनिएको हो ।
यदि तिस बर्षे पञ्चायतलाई कालरात्री भन्दै आलापेर जनता उचाल्दै प्राप्त गरेको ब्यावस्थालाई नितान्त आफ्ना , आफन्त र परिवारकालागी मात्र उपयोग गर्नेहरुले के यो पछिल्लो तिस बर्षलाई राजनैतिक संक्रमण कालको संज्ञा दिएर उम्कन मिल्ला त ? यो नै आजको अहम् प्रश्न हो । पछिल्लो तिस बर्ष यताको परिवर्तन पाश्चात देश र जनताको अपेक्षा धेरै नै माथी थियो होला तर दुर्भाग्य रहे भएका बिकाशका पुर्वाधारहरु समेत एक किसिमले नष्ट भ्रष्ट हुने बिभिन्न परिस्थिती निर्माण हुदै सकिदै गरेको अवस्थालाई मध्यनजर गर्दा यस बिचको नेतृत्व समेत अकर्मण्य भएको ठहर जनताले गरीसकेका छन् । किन भने देश रित्तीदै जानु जनता झन् झन् पिडीत हुदै जानु , युवावर्गलाई उचित रोजगारीको अवसर नमिल्नु , संञ्चारको सर्व ब्यापकताले जनतामा ईच्छाशक्तिको बढावा हुँदै जानु , धनि र गरिव बिचको खाडल अझै गहिरिदै जानु , केही समय अगाडी सम्म जनताको घरदैलो चाहारेर जनमुखी ब्यावस्था भन्दै उनिहरुसंङ्गै खोलेफाँडो खाएर दगुर्नेहरु रातारात अरवपति र पजेरो चढेर तिनै साथ सहयोगीहरुमाथी अनियन्त्रीत शासन गर्नेमा परिणत हुनु ।
प्रजातन्त्रको सारभुत मान्यता भन्दा विपरित गएर पारिवारिक शासन ब्यावस्थालाई नजानिदो ढंङ्गबाट लागु गर्दै सत्ता केन्द्रीत भैरहने लालसा उन्मुख हुनुले जनतामा चरम् बितृष्णा उत्पन्न भएको छ । यसले के समेत सावित गरेको छ भने वास्तवमा ब्यावस्था परिवर्तन हुनु भन्दा पनि शासकको ब्यावहारमा परिवर्तन हुनु शाश्वत बिषय रहेछ भन्ने कुरा यो बिगतको पछिल्लो तिसबर्षले सावित गरेको छ । जुनसुकै किसीमको ब्यावस्था परिवर्तन भएता पनि शासकको मनोविज्ञान परिवर्तन नभए सम्म देश र जनताले त्राण पाउने रहेनछन् भन्ने तथ्यमा समाज सहमत भैसकेको छ । शोषण रहित , बिकशित र शभ्य समाजको परिकल्पना त्यतीबेला मात्र गर्न सकिदो रहेछ जती बेला हाम्रा शासकबर्ग स्वयं नै यसप्रति लालायीत हुन्छन् । अन्यथा जुनसुकै खालको परिवर्तनले पनि देश परिवर्तन नहुँदो रहेछ । उचित शासकको चयनका लागी जनताको चेतना स्तर समेत उच्च हुनुपर्नेमा दुईमत देखिएन । हालको चुनावी परिणामले राजनैतिक चेतनामा केही बिस्तार भए जस्तो देखापर्दैछ । तर यो सुरुवाती अवस्था मात्रै हो ।
यसैलाई आगामी नेतृत्वले उच्च मुल्याँकन गर्दै देश , जनता र समाजले चाहेको जस्तो परिवर्तनलाई आत्मसाथ गरेर अघि बढ्न सक्यो भने मुलुकले काँचुली फेर्ला होईन भने बिगतको पटक पटकको राजनैतिक परिवर्तनको औचित्य अन्त्ये हुने सुनिष्चित नै छ भन्दा फरक पर्दैन । अबका दिनमा पनि जनताले चाहे जस्तो उज्यालो महसुस गर्न सकिएन , घाम भुिल्कीएन र सदावहार अन्धकार नै सावित भयो भने जनता राजनैतिक ब्यावस्था परिवर्तन मात्र होईन सिङ्गो धर्ति उल्ट्याउन र आकाश तोड्न समेत पछि पर्ने छैनन् । अस्तु !
