– राजेन्द्र प्रसाद पाठक
भारतीय प्रधानमन्त्री नरेन्द्र मोदीको आसन्न नेपाल भ्रमणलाई लिएर आज भोली नेपाली मिडियाहरुमा सकारात्मक र नकारात्मक दुबै किसिमका बिवेचनाहरु भइरहेका छन् । यसको प्रमुख कारण भनेको नेपाल भारत दुई देश बिचको बोर्डरमा हुने गरेको साँध सिमानासम्बन्धी बिवाद र ब्यापार र पारवहनमा देखा पर्ने बेलाबखका खटपट नै प्रमुख कारक हुन् भन्नेमा दुईमत नहोला ? शदियौं देखिको दुई देश बिचको सम्बन्ध र सामाजिक , सांस्कृतिक र धार्मिक समताका कारण समेत अद्वितीय त बन्न सकेकै छ तर पनि बेलाबखतका सामान्य खटपटमा समेत बुद्घिमत्तापूर्वक कार्य हुन नसक्दा राजनैतिक स्तरमा देखिएको छद्म राष्ट्र«वादी चरित्र र त्यसै अवसरलाई क्यास गरी आफुलाई र आफ्ना संगठनलाई जनस्तरमा साखुल्य तुल्याएर प्राप्त गर्न सकिने लाभलाई मध्यनजर गर्दै दुई देशको जन, जनस्तमा पर्न सक्ने दुरगामी दुस्प्रभावको समेत बेवास्ता गरी गरिने सांगठनिक विकाश र यसले पार्न सक्ने मानसिक दुस्प्रभाव साथै राजनैतिक अव्यावहारीकताले हामी दुई देश बिचको जनतामा नै कटुता फैलाएको छ । आँखिर यी दुई देश बिचको सम्बन्ध र जनताको स्तरमा फैलनु पर्ने सौहार्दता नै हाम्रा लागि बहुमुल्य हुनु पर्ने हो तर त्यसो हुन सकिरहेको छैन । यसो हुनका लागि यी दुबै देशका जनता र नेतृत्व स्तरबाटै गतिलो र दिर्घकालीन नीति अवलम्वन हुनु जरुरी छ ।
नेपालमा राजनैतिक संस्कारका रुपमा एउटा यस्तो स्कुल अफ थट बिकास भयो । त्यो ठ्याक्कै यसै समयमा भएको हो भन्न नसकिएता पनि यसले जनता र राजनैतिक स्तरमा उतार चढाव ल्याउन सक्ने टुल्सका रुपमा काम गरिरहेको छ । भारत र नेपाल बिचको सम्बन्धमा बहुआयामिकता छ भन्नेमा दुईमत नहुँदा नहुँदै पनि हामी एक अर्कामा बेलाबखत शत्रुवत व्यवहार प्रस्तुत गर्न बाध्य जस्तै गरी उद्यत भएका छौं । यो भावना हामीमा राता रात पलाएको चाहिं होइन । यो पनि राजनैतिक दाउपेचलाई नै सजिलो होस् भन्नका लागि सुझबुझपूर्ण तरिकाले हामी भित्र फैलाइएको छ भन्दा समेत फरक नपर्ला । एक त नेपाल भारत र चीन बिचको दोसाँधे मुलुक हो । यसकारण समेत विश्वका महाशक्तिको कुटनैतिक दाउपेचमा हामी जतिबेला पनि च्यापिन सक्दछौं । सोही कारण समेत हामी सदा सर्वदा सचेत हुनु जरुरी नै देखिन्छ । एसियाका यि दुई उदयिमान महाशक्ति एकाकार भए भने हालकालाई सजिलै बिस्थापित समेत गर्न सक्छन् भन्नेमा विश्व त्राहीमाम् छ भने पनि हुन्छ । त्यो मात्र नभएर यि दुई देश बिचमा बसेर खेलवाड गर्न सक्दा अरु धेरै फाईदा समेत लिन सक्ने विश्लेषण नभएको होला भन्न सक्ने अवस्था छैन ।
त्यसैले नेपालले यि दुई देश बिच कायम गर्न सक्नु पर्ने सन्तुलित व्यवहार कुटनीतिमा देखा पर्न नसक्नु । बेलाबखतमा प्राथमिकताको आधारमा थोरबहुत थपघट गर्नु पर्ने निकट व्यवहारमा सन्तुलनता नै हाम्रो सफल कुटनीति हो । मित र मितभाईलाई प्रदर्शन गर्ने व्यवहारमा समानता हुनै पर्दछ । तर पनि मित मितै हो उसकै कारण अरुमा समेत सम्बन्ध बन्न सम्भव भएको हो भन्नेमा पनि हेक्का राख्न सक्नु पर्दछ । दशकौं भैसक्यो होला भारत र नेपाल बिच हुनु पर्ने सदियौंको सम्बन्धलाई भन्दा पनि आफ्नो सफलताका लागि उपयोग गर्ने नियतले प्रयोग भएको । अन्यथा जनस्तरमा भने भारत र नेपाल भनेको उपयोगिताको आधारमा मात्र सम्बन्ध बिस्तार गर्नु पर्दछ भन्ने भावनाको विकास गराइएको छ । त्यसैले बेलाबेलामा अविश्वसनियता प्रकट भैरहनुमा यो नै प्रमुख कारक हो । यसलाई निमिट्यान्न पार्नका लागि नेपाल, भारतका साथै प्रधानमन्त्री मोदीलाई केही सुभाव पेश गर्ने धृष्टता प्रकट गरिएको छ । यसको सुझबुझपूर्ण कार्यान्वयनले नेपाल र भारत बिचको जन , जन स्तरमा दिर्घकालीन विस्वासको अभिमत प्रकट हुनेछ भन्नेमा हामी सहमत छौं ।
- दुई देश बिचको जन, जन स्तरमा सम्बन्ध गाढा बनाउन सक्ने किसिमको योजना दिनुहोस् । ता कि नेतृत्व , पार्टी वा दलले आ–आफ्ना स्वार्थ पूर्तिका लागि उपयोग गर्न सजिलै नसकुन् । हिजो देखी आज सम्म नै पार्टी र नेतृत्वको इशारामा नै एक आपसमा विश्वास वा अविश्वास र सम्बन्ध वा असम्वन्ध कायम गर्न बाध्य भएका छन् । यसका कारण नेपाल भारत सँगको सम्बन्धलाई लिएर नेताहरु सत्तारोहण र श्वार्थ लाभ गर्न नसकुन् । यसका लागि बेलाबखट प्रकट हुने बोर्डर खिचलो र व्यापार पारबहन सन्धीलाई लिएर हुने खटपट सदाका लागी सौहार्दपुर्ण तरिकाले अन्त्य गरिनु पर्दछ ।
- राजनैतिक आपराधिकरणलाई दुबै देशले प्रश्रय दिनु हुँदैन । त्यसैलाई आधार स्तम्भ मानेर केही नामधारी राजनैतिक संगठन मौलाएका छन् । त्यसले दुबै देशको कदापी भलो गर्दैन ।
- दुबै देशमा हुदै गरेको पश्चिमा विकाशे आवरणमा देखा परेका छद्मभेषी धार्मिक चरित्रलाई पूर्ण बिराम लगाउन सक्नु पर्दछ । यस कार्यमा चीन केही हदसम्म सफल देखिएको छ । नेपाल र भारतमा समेत यसमाथि कडा निगरानी राखिनु पर्दछ ।
- दुई देश बिचको धार्मिक र सांस्कृतिक सेतुलाई पहिचान गरेर अझ मजवुत पारिनु पर्दछ । यसका लागी दुई देशीय मैत्री संघ संस्थाहरुलाई सबै किसिमले मजबुत बनाई अझै उजागर गर्न सक्नु पर्दछ । यस खालको कुटनितीले जनस्तरको सम्बन्धलाई झनै मजबुत तुल्याउँछ ।
- दुबै देशको प्राकृतिक श्रोत र साधनमा सौहार्दपूर्ण विनीमय तथा बितरण हुन सक्यो भने दुबै देश बिचका जनता लाभान्वित भई जनस्तरको सम्बन्ध अझै मजबुत हुन सक्दछ । यसले एक अर्कामा भएको निर्भरतालाई आत्मसाथ गरेको हुन्छ । त्यसै कारणले पनि म्युचुअल सम्बन्धको बिकाश हुन्छ ।
- दुबै देश बिचको स्थाई साँध सिमाना कायम गरी म्युचुल चेक पोष्ट खडा गर्न सकियो भने मात्र हाम्रा सुरक्षामा समेत चुनौति नथपिएलान् । अन्यथा सुरक्षा चुनौती नै झगडाको प्रमुख कारक तत्व बन्न सक्दछ । यसले अबैधानिक गतिबिधीको समेत अन्त्य गर्दछ ।
- हामी दुई देशका जनता विजय र पराजयका संम्वाहक होईनौं । आवश्यकता र अतिशयोक्ती पहिचान गरी दुई देशीय जनता बिच सहधार्मिक र साँस्कृतिक सहअस्थित्वका आधारमा जनविश्वाश कायम गर्ने वातावरणमा भारत निर्णयक बन्न सक्दछ । यसका लागि दुबै देश तत्पर हुन पर्दछ । यसका लागि पश्चिमा युरोपियन देशहरु बिचको बोर्डर संरचनाको ढाँचामा सिमानाको बिकाश गर्न सकिन्छ ।
- हामी अहिले सम्म वस्त्र, अस्त्र , अनुहार , आहार , बिहार र अधोगतीमा अल्झीई रहेका छौं । यी बिषयहरु दुई देशको बिकासका लागि साधन वा साध्य दुबै बन्न सक्दैनन् ।
- भारत र नेपालको सैन्य स्तरमा समेत सौहार्दपूर्ण एकता छ । भारतको सेनापति नेपालको मानार्थ सेनापति र नेपालको सेनापति भारतको मानार्थ सेनापति हुनुले समेत हामी दुई देश एक अर्कामा सार्वभौम सम्पन्न देश हौं तर हामी दुई देशका जनता विजय र पराजयका संवाहक बन्नै सक्दैनौं ।
माथि उल्लेखित् बिबिध कारणले समेत नेपाल भारतका जनता , जनता बिचको सम्बन्ध समेतमा सौहार्दता हुनु जरुरी छ । त्यसैले बेला बखत हुने हामी बिचको खटपटतालाई लिएर अन्य देशले वा अन्य तत्वले बिचमा खेलवाड गर्न नसकोस् हामी बिचको बहुआयामीक एकतालाई कुनै पति तत्वले आ– आफ्ना फाईदाका लागी उपयोग गर्न नसकुन् । यतिसम्म कि आन्तरिक राजनीतिमा फाईदा कुम्ल्याउन समेत हामी उपयोग भैरहेका छौं । अबका दिनमा यस्तो वातावरण समेत नरहोस् । महामहिम मोदीजीलाई स्वगतम् , स्वागतम् , सुस्वागतम् !!
